Nghệ thuật công cộng là loại hình nghệ thuật đa dạng về quan điểm và hình thức biểu hiện. Lịch sử thế giới cho thấy, một thành phố phát triển không bao giờ bỏ qua nghệ thuật đương đại. Nghệ thuật vừa là Chân – Thiện – Mỹ, vừa tạo động lực thúc đẩy xã hội tốt đẹp, đó mới là nghệ thuật chân chính – Nghệ thuật vì cộng đồng.
Nghệ thuật công cộng(NTCC) là một thiết chế văn hóa quan trọng góp phần tạo nên hình ảnh, điểm đến du lịch hấp dẫn và đồng thời là tấm gương phản ánh trình độ văn minh và văn hóa xã hội. NTCC gắn liền với quy hoạch kiến trúc đô thị. Ý tưởng chính của NTCC là giao tiếp với những người xem, công chúng. NTCC thậm chí được trưng bày ở những nơi công cộng không được mong đợi, nhưng nhiều người sẽ thường thấy chúng trong công viên, trên đường phố, các nút giao thông, quảng trường, kênh rạch và bãi biển… Thông qua các tác phẩm của mình, các nghệ sĩ cố gắng thay đổi thái độ của mọi người đối với thế giới và xã hội, đặt ra những câu hỏi quan trọng, khiến họ suy ngẫm về những gì anh ta nhìn thấy trước mặt.
Đối với NTCC, bối cảnh của tác phẩm thực sự quan trọng. Thông thường, địa điểm quyết định chính ý tưởng của tác phẩm. Chính vì vậy, tác phẩm NTCC với tạo hình như thế nào? Đặt ở vị trí nào? Bối cảnh không gian nào? Bối cảnh văn hóa như thế nào? Thực sự cần thiết để một tác phẩm NTCC có đời sống của nó và sự trường tồn của nó. Nhà phê bình lý luận nghệ thuật và cũng là nghệ sĩ đương đại Marina Abramovich (LB Nga) cho rằng: “Tôi chỉ quan tâm đến nghệ thuật làm thay đổi hệ tư tưởng của xã hội. Nghệ thuật chỉ tái tạo những giá trị thẩm mỹ là kém cỏi” [4]. Nghệ thuật vừa là Chân – Thiện – Mỹ, vừa tạo động lực thúc đẩy xã hội tốt đẹp, đó mới là nghệ thuật chân chính – Nghệ thuật vì cộng đồng.
Các tác phẩm NTCC thường được tạo ra với kích thước lớn. Điều này là do khả năng đặt các đối tượng trong không gian mở. Trên đường phố, kích thước của chúng bị giới hạn, thay vào đó, bởi các định luật vật lý và ngân sách cho NTCC, hơn là bởi chiều cao của trần nhà trong trung tâm triển lãm. Nhưng không phải tất cả các công việc nhất thiết phải lớn. Chúng thậm chí không phải lúc nào cũng hữu hình, bởi vì hoạt động tích cực cũng có thể được quy cho NTCC. Điều quan trọng là mọi người đều nhìn thấy nó.
Đôi khi người xem, công chúng, thậm chí một tầng lớp xã hội thiếu chuẩn bị đến mức phản đối gay gắt một đối tượng nghệ thuật mới trong đô thị của mình. Ở đây, điều quan trọng là chính quyền đô thị ứng xử như thế nào đối với tác phẩm NTCC: Liệu họ có thể đồng cảm với suy nghĩ của các nghệ sĩ hay không? Liệu họ có biết cách lựa chọn những tác phẩm tốt và tránh xa tiêu cực hay không? Liệu chính quyền đô thị có sẵn sàng làm việc thực sự với các nghệ sĩ hay không? Các nhà lãnh đạo đô thị có chào đón nhiệt thành một hình thức nghệ thuật đương đại hay không?

Các lĩnh vực chính của NTCC bao gồm: nghệ thuật địa hình, nghệ thuật đường phố, tranh tường, điêu khắc và nghệ thuật ảo. NTCC có thể được trình bày cho công chúng dưới mọi hình thức. Sự đa dạng về thể loại, phong cách và xu hướng nghệ thuật của loại hình này có thể được giải thích bằng nhiều loại kỹ thuật và chất liệu dành cho các nghệ sĩ. Nếu không có sự hạn chế về ngân sách, thì sự lựa chọn một tác phẩm NTCC phụ thuộc vào nhiệm vụ, bối cảnh và ý chí chủ quan của tác giả.

Ví dụ: công viên Nikola-Lenivets là một bộ sưu tập các tác phẩm nghệ thuật tạo dựng trên nền thảm cỏ hoành tráng được tạo ra từ gỗ khai thác ở các khu rừng lân cận. Bản thân việc lựa chọn chất liệu đã phản ánh phong cách của tác giả, phụ trợ cho tác phẩm là bối cảnh và địa hình độc đáo – nơi hàm chứa tác phẩm NTCC. Rõ ràng có thể thấy tác phẩm NTCC này bị hao mòn và phong hóa theo thời gian, nhưng vấn đề đó hoàn toàn nằm trong sự tính toán chủ quan của tác giả, rằng tác phẩm “đã sống cùng thời gian”. Đối với nghệ sĩ Nikolai Polissky – tác giả của nhiều tác phẩm NTCC trong công viên, ông đã kêu gọi cư dân các làng lân cận thực hiện dự án mang tính cộng đồng. Ý tưởng của ông đã biến ngôi làng nhỏ thành một cụm nghệ thuật thu hút nhiều cư dân và khiến khu vực này trở thành một điểm thu hút khách du lịch [3].



Đối với tác phẩm NTCC của nghệ sĩ Agnes Denes, sau nhiều tháng chuẩn bị, vào tháng 5/1982, một cánh đồng lúa mì đã được trồng tại một bãi rác ở khu Manhattan, cách Phố Wall và Trung tâm Thương mại Thế giới hai dãy nhà, đối diện với tượng Nữ thần Tự do. Tác phẩm NTCC phải chuẩn bị tới 200 xe tải chở đất, đào thủ công 285 rãnh và dọn sạch đá và các mảnh vụn. Cánh đồng lúa mì được công diễn trong bốn tháng, một hệ thống tưới tiêu đã được lắp đặt. Vụ mùa được thu hoạch vào ngày 16/8 và cho ra hơn 450 kg lúa mì vàng khỏe mạnh. Thông qua tác phẩm này, nghệ sĩ Agnes Denes muốn cảnh báo rằng cánh đồng lúa mì ở trung tâm đô thị là lời nhắc nhở về sự lãng phí và quản lý yếu kém của thế giới hiện đại cũng như mối đe dọa của nạn đói đang đeo bám nó. Ngoài ra, cánh đồng này nằm gần Phố Wall, trung tâm tài chính và chứng khoán bậc nhất thế giới đã làm ảnh hưởng đáng kể đến giá lương thực toàn cầu [4].


Những năm gần đây, nghệ thuật kỹ thuật số ngày càng trở nên phổ biến hơn. Các nghệ sĩ thậm chí sử dụng các công nghệ thực tế tăng cường (Virtual reality), nơi tác phẩm điêu khắc và kiến trúc gặp nhau trong không gian kỹ thuật số, và bức vẽ không phải là bức vẽ, mà là thành phố trong tất cả sự đa dạng của nó. Rõ ràng NTCC là tấm gương phản chiếu trình độ xã hội và trình độ khoa học công nghệ. Với sự đa dạng về hình thức biểu hiện, quan điểm, tư tưởng của loại hình NTCC, có thể dẫn đến kết quả là không phải tất cả các tác phẩm của các nghệ sĩ có thể được gọi là thành công. Trên thế giới, có khá nhiều trường hợp nghệ sĩ tạo ra những điều hoàn toàn vô nghĩa. Để tránh không để các đối tượng nghệ thuật tầm thường xâm nhập vào môi trường đô thị lành mạnh, thiết nghĩ cần phải phát triển và hỗ trợ một cộng đồng nghệ sĩ đương đại: các nhà điêu khắc, nhà thiết kế và nghệ sĩ. Họ chính là những người có thể tạo ra những tác phẩm NTCC giá trị.
Lịch sử cho thấy, một đô thị không thể gọi là một thành phố phát triển mà bỏ qua nghệ thuật đương đại. Tất cả các thành phố tốt nhất trên thế giới đều có bảo tàng và tác phẩm điêu khắc đô thị, nơi công dân có thể tiếp xúc với thế giới và những ý tưởng sáng tạo của người khác. Những thành phố như vậy thường xuyên có tổ chức các lễ hội và tất nhiên, có những hiện hữu về NTCC của riêng họ. Trên thực tế, ngay cả những quốc gia bảo thủ nhất như Libăng cũng tìm thấy sức mạnh để đối phó với xu hướng văn hóa mới này. Là đất nước trải qua chiến tranh và tàn phá triền miên, chỉ trong thời gian ngắn với hai thập kỷ, từ đống hoang tàn do chiến tranh, Libăng trở thành “Thụy Sĩ của Trung Đông” và thủ đô Beirut được mệnh danh là “Paris của khu vực”. Không khí nghệ thuật tràn ngập với những nhà hát, rạp chiếu phim, festival, lễ hội âm nhạc, nghệ thuật đường phố… khiến cho người ta có cảm giác thành phố thực sự đang trong một cuộc chuyển mình. Cảng Beirut đã lấy lại được vị thế là cảng lớn nhất ở Đông Địa Trung Hải. Sân bay quốc tế Beirut có khả năng phục vụ các chuyến bay của các hãng hàng không Trung Đông và số lượng rất lớn các hãng hàng không quốc tế [5].

Tài liệu tham khảo: (truy cập ngày 20/3/2023)
- Nghệ thuật công cộng kiến tạo điểm đến du lịch: Nâng cao giá trị của điểm đến – Hà Nội mới (hanoimoi.com.vn)
- Nghệ thuật công cộng – Quy chế và bản sắc – Tạp chí Kiến Trúc (tapchikientruc.com.vn)
- MTO TaKoe naÔHHK-apT u KaK OH pasBHBaeTCB B POCCHH | PBK TpeHflbi (rbc.ru)
- naốHHK-apT – sepKano Harnero oố^ecTBO (gazeta.uz)
- Beirut, thành phố không bao giờ chết | Báo Dân trí (dantri.com.vn)
- Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng – Tạp chí Xây dựng Đảng (xaydungdang.org.vn)
Tiến sĩ HỒ NAM