BIỂU TƯỢNG CHUỘT TRONG CÁC NỀN VĂN HÓA

 

Tái sinh

Trong 12 con giáp, Tý (chuột) là linh vật đứng đầu, khởi tạo một chu kỳ thời gian mới. Ý nghĩa đó gần giống với biểu tượng cho sự tái sinh của chuột ở một số nền văn hóa khác.

Ở bang Rajasthan (Ấn Độ), người ta tin rằng chuột là con của nhà nữ hiền triết và chiến binh Karni Mata (sau được phong thần trong Hindu giáo, hóa thân của nữ thần Durga). Do đó, ở vùng này, chuột được xem như thần thánh, không được phép giết chết. Ước tính xung quanh đền thờ Karni Mata ở Rajasthan có khoảng 25.000 con chuột được bảo vệ và cho ăn bằng sữa, kẹo, ngũ cốc. Truyền thuyết kể rằng con trai của Karni Mata bị chết đuối trong khi cố gắng uống nước dưới hồ. Karni Mata đã cầu nguyện Thần chết Yama để hồi sinh con trai mình. Lúc đầu, Yama đã từ chối nhưng sau đó đã đồng ý và ban một ân huệ cho Karni Mata rằng con trai của bà sẽ được tái sinh thành chuột. Đền thờ có hệ thống cửa bằng bạc rất nổi tiếng, trên đó mô tả cuộc đời và sự nghiệp của Karni Mata cũng như có nhiều hình ảnh chuột.

Hình ảnh chuột trên cánh cửa đền thờ Karni Mata

Chuột (chũi) đào hang sống dưới đất, nên trong một số nền văn hóa nó tượng trưng cho người hướng dẫn cho các linh hồn trải qua bóng tối và các đường mê cung dưới lòng đất để tìm sự tái sinh. Chuột chính là người thầy khai tâm về những điều huyền bí của đất và của sự chết. Trong thần thoại Hy Lạp, thần chữa bệnh Asclepius khởi thủy là thần chuột, đã sáng tạo mô hình mê cung từ hang của mình. Mê cung được quan niệm vừa như ngôi mộ, vừa như nơi lưu trú trong lòng đất của các vị thần.

Người Bambara (châu Phi) có tục lệ cắt âm vật của phụ nữ và cho chuột ăn. Giới tính của đứa trẻ đầu tiên mà thiếu nữ ấy sẽ sinh ra phụ thuộc vào giới tính của con chuột ăn âm vật. Họ cũng cho rằng, chuột chuyển tải một phần linh hồn của người bị cắt xẻo (âm vật được coi là phần nam giới ở sinh thực khí nữ) trở về với Trời để đợi sự hóa kiếp.

 

Tranh vẽ thần Ganesha cưỡi chuột

Phát bệnh và chữa bệnh

Trong trường ca Iliad của Homer, thần Apollo được nhắc đến dưới cái tên Smintheus, phối sinh từ một từ có nghĩa là chuột. Ông già Chryses đã cầu xin thần Apollo trừng trị Agamemnon vì không trả lại con gái và lăng nhục mình bằng cách gây ra bệnh dịch cho quân đội Hy Lạp. Nhưng mặt khác, Apollon là vị thần của ánh sáng, đôi thi còn có nhiệm vụ bảo vệ mùa màng, chống lại các loài chuột. Do đó, hệ biểu tượng về chuột ở người Hy Lạp có tính nước đôi: vừa là sự phá hoại, vừa là bảo vệ khỏi sự phá hoại. Tính chất nước đôi này cũng bắt gặp trong văn hóa Ấn Độ với truyền thuyết một thần chuột, con của thần Rudra, vừa phát tán bệnh dịch vừa có khả năng chữa bệnh.

 

Phù hiệu có hình ảnh thần Apollo Smintheus với con chuột dưới chân (301-281 TCN, Alexandria)

 

Chi tiết con chuột trong tác phẩm “Vườn khoái lạc địa đàng” (1490-1510) của Hieronymus Bosch

Sung túc

Theo nhà phân tâm học Freud, chuột là con vật lén lút, nhơ bẩn, đào bới lòng đất, mang hàm nghĩa dương vật và hậu môn, nối liền với khái niệm của cải, tiền tài. Trong một vài trường hợp, chuột có thể trở thành hóa thân của trẻ em, cũng là dấu hiệu của sự sung túc, thịnh vượng. Nhân vật chuột Mickey của hãng Walt Disney cũng phần nào thể hiện ý nghĩa này. Chuột Jerry trong loạt phim hoạt hình “Tom và Jerry” còn mang tính cách thông minh, lanh lợi, ranh mãnh.

Ở Nhật Bản, chuột là bạn của Daikoku, thần của sự giàu có. Một số vùng ở Sibir cũng có cách hiểu về biểu tượng sung túc của chuột gần như vậy. Thành ngữ Việt Nam có câu “chuột sa chĩnh gạo” để nói về sự giàu có nhờ may mắn.

Shibata Zeshin – Daikoku và chuột. 1880. Thuỷ mặc
Poster chuột Mickey năm 1928

 

Poster phim “Tom và Jerry”

Một số vùng ở Ấn Độ cũng cho gắn chuột như biểu tượng của sự giàu có, nhưng là do gian lận, ăn cắp. Kẻ cắp ở đây là kẻ cắp tâm hồn, là hưởng thụ những thành quả của sự tu luyện khổ hạnh.  Nó là vật cưỡi của vị thần đầu voi Ganesha, vị thần của tài trí, hạnh phúc và thành công.

Hoàng My 

 

 

Tin cùng chuyên mục

Tư duy mới cho nghệ thuật

Kỷ niệm 100 năm ngày sinh Joseph Beuys (1921-2021), hãy xem nghệ sĩ tạo hình lớn này của nước Đức để lại cho giới nghệ thuật thế giới nói riêng, và kho tàng văn hóa hậu thế nói chung, những gì....

Những cuộc đấu giá sẽ định hình xu hướng nghệ thuật cũng như tên tuổi của các nghệ sĩ lớn

Các cuộc đấu giá đoán trước sự nổi lên của các ngôi sao, xác định các xu hướng trong bối cảnh đương đại thông qua lợi nhuận. Trong khi nhiều người xem đổ dồn sự chú ý của họ về cuộc...

Hiểu và suy cảm về nghệ thuật trừu tượng

  Chúng ta khảo sát qua về định nghĩa khái niệm trừu tượng. Theo “Từ điển tiếng Việt”: Nghĩa một trừu tượng (thuộc tính, quan hệ ) được tách ra trong tư duy con người khỏi các thuộc...

Chúc mừng sinh nhật Gerhard Richter. Nâng cốc nào!

  Gerhard Richter sẽ 90 tuổi. Các bảo tàng ở Dresden, Düsseldorf và Berlin kỷ niệm sinh nhật họa sĩ vĩ đại này với những cuộc triển lãm. Chúng tôi chúc mừng sinh nhật với một bài vinh danh nhà...

Hai ngày với Venice Biennale 2022

  Quá nhiều để xem, quá ít thời gian để xem hết. May mắn là chúng tôi đã tổng hợp một hướng dẫn – với 48 giờ, chúng ta có thể tham quan triển lãm chính và cả những triển lãm song song....

Có thể bạn quan tâm

GIẢI MÃ MỘT SỐ TÁC PHẨM NGHỆ THUẬT ĐƯỢC NHẮC TỚI TRONG APESHIT

  “Apeshit” là một tác phẩm nghệ thuật (video ca nhạc) của Beyoncé và Jay Z, ra mắt năm 2018. Từ các tác phẩm nổi bật của Bảo tàng Louvre, hai tác giả đã dệt nên một câu chuyện về quyền...

CẢM LUẬN VỀ TRANH SƠN DẦU NGỌC THỌ

  Tháng 3 năm 2021, tại phòng trưng bày mới nâng cấp của Nhà triển lãm Mỹ thuật 16 Ngô Quyền, Hà Nội, đã diễn ra cuộc triển lãm giới thiệu 25 bức tranh sơn dầu của họa sĩ Ngọc Thọ. Đây...

TƯỞNG NIỆM 30 NĂM NGÀY MẤT CỦA NGUYỄN SÁNG (16/12/1988 – 16/12/2018): TÌM NGƯỜI EM CỦA NGUYỄN SÁNG QUA TRANH NGUYỄN SÁNG

  Có thể nói, Nguyễn Sáng là một họa sĩ vẽ chân dung tài năng bậc nhất, không chỉ ở nước ta mà còn có thể sánh ngang với các bậc thầy vẽ chân dung trên thế giới. Mỗi bức chân dung do...

ALIX AYMÉ – TÌNH MẪU TỬ

Alix Aymé (1894-1989) là một nữ họa sĩ Pháp có một tiểu sử huyền thoại. Gốc người Marseille, lấy hai đời chồng, chồng thứ hai là một vị tướng, anh trai của nhà văn nổi tiếng Marcel Aymé. Bà...

BẢN SẮC

          Từ khi là một cô bé với óc tưởng tượng phong phú, mỗi lần nhìn ngắm những đám mây trên trời, Vi Việt Nga luôn tạo ra được những câu chuyện cho riêng mình và từ đó niềm đam mê...