Trong hội họa, đề tài tranh khỏa thân phải trải qua nhiều thăng trầm và bị “soi” nhiều nhất, người thì thích xem, thích vẽ, người thì nói đến là lắc đầu và nói lảng sang chuyện khác, thế nhưng đề tài này từ mấy trăm năm nay vẫn tồn tại dài dài và bền bỉ. Có thể nói, đã là họa sĩ thì ai cũng từng đã hơn một lần vẽ tranh khỏa thân.Tranh khỏa thân bắt đầu từ con đường châu Âu đưa đến trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, đề tài phụ nữ khoả thân cũng đã xâm nhập và ám ảnh tâm thức của các hoạ sĩ tốt nghiệp ở trường này, tuy nhiên, nó cũng chưa được khai thác hăm hở như ở phương Tây. Ban đầu, các họa sĩ chỉ vẽ những đề tài “nhẹ nhàng” như Tình mẫu tử, Thiếu nữ bên hoa huệ, v.v.. Lý do là vào những năm 30, xã hội Việt Nam vẫn chưa thực sự được giải phóng khỏi lễ giáo phong kiến. Với ý thức “Nam nữ thụ thụ bất thân” thì còn nói chi đến chuyện vẽ tranh nude với hình ảnh đánh trần trùng trục ra mà treo lên phòng khách?! Hở hang như chiếc áo dài Le Mur cũng đã là “thoáng” lắm rồi!

Trên thị trường hội hoạ hiện đại, tranh khoả thân vẫn luôn là một đề tài hot và ăn khách. Có những họa sĩ vẽ tranh khoả thân, nhưng chỉ lấy đó làm một cái cớ, một chỗ dựa, để diễn đạt những ý tưởng thẩm mỹ của mình. Nhưng cũng có những người vẽ tranh khoả thân không chỉ vì mục đích đó, mà còn để nói lên hết cái đẹp của người phụ nữ, từ cơ thể đến nét mặt, đó là trường hợp của Modigliani. Trong tất cả các họa sĩ từ xưa cho đến ngày nay, chắc là không ai vẽ phụ nữ đẹp như Modigliani, nói đến họa sĩ kỳ tài này cùng với đề tài tranh khỏa thân thì bất kỳ ai am hiểu về hội họa cũng đều phải gật sái cổ, phục tài chàng họa sĩ đẹp trai và lãng tử này luôn (danh họa này chết khi còn rất trẻ, mới 37 tuổi).

Các họa sĩ Việt Nam có thích vẽ khỏa thân không? Nói chung là thích, nhưng những điều kiện về người mẫu và xưởng vẽ thường không có nên hầu như là họ phải… nhịn vẽ đề tài này hoặc nếu có vẽ thường vẽ khan, nghĩa là vẽ không có mẫu trước mắt. Một số họa sĩ cũng có thấy vẽ khỏa thân nhưng xem tranh của họ biết ngay là vẽ phịa, không có mẫu, nên tác phẩm thường hời hợt và không có sự truyền cảm nên khó thuyết phục được cả về lãnh vực thẩm mỹ lẫn lãnh vực tính dục.

Đề tài tranh khỏa thân cũng được họa sĩ Bùi Xuân Phái yêu thích và vẽ nhiều. Đề tài này được ông khai thác nhiều nhất vào thập niên 60 ở thế kỷ trước, khi đó Bùi Xuân Phái ở vào lứa tuổi tứ thập, nên có được phong độ nhất về năng lượng sáng tác cũng như niềm đam mê vẻ đẹp thân thể nữ giới. Hầu như các bức tranh khỏa thân của ông thường bắt nguồn từ thực tế (có mẫu). Thời đó, ông hay đến nhà các đồng nghiệp có xưởng vẽ để vẽ mẫu. Nhóm các ông thường khoảng từ ba đến bốn người, chung tiền thuê người mẫu về vẽ. Đã nửa thế kỷ trôi qua, nhưng những người cùng thời với ông, vẫn còn nhắc đến mấy cô model đẹp có tiếng thời đó: cô Hòa, cô Thơm…

Có vẻ như là một nghịch lý khi ông họa sĩ già hiền lành rụt rè Bùi Xuân Phái làm kinh ngạc mọi người vì những bức khoả thân mini của ông. Các tư thế mà ông vẽ bằng nhập tâm đã trở thành những dáng đặc biệt Phái và rất đặc trưng đàn bà Việt Nam: những cái lưng khom, quần tụt xuống dưới mông trong lúc chuẩn bị tắm, những cô nàng của thơ Hồ Xuân Hương với các dáng nằm khiến “quân tử dùng dằng đi chẳng dứt…” Ông nói vui: những khoả thân của mình chỉ là ý niệm đã qua, của một thời đã mất”. Song, xem tranh ông, ta nên thấy rằng Bùi Xuân Phái là một người khổ công tu luyện hình hoạ, người ta khẳng định ông là người vẽ hình hoạ giỏi nhất nước. Cho nên sự tưởng tượng của ông cũng rất trác tuyệt do ông đã quá ngấm và quá thuộc từng nhịp điệu, đường nét trên thân thể người  phụ nữ. Và ta cũng biết rằng sự ẩn ức là năng lượng dồn nén mạnh ghê gớm thế nào. Càng cao tuổi càng vẽ “erotic” là điều không lạ, quái kiệt Picasso cũng tiêu biểu về điều này.

Trên đây, tôi giới thiệu bạn xem một số tranh của Bùi Xuân Phái vẽ về đề tài khỏa thân mà khi xưa mỗi khi hoàn thành xong bức họa, ông lại vội vàng ấp nó “quay mặt vào tường” bởi nhà thì chật mà lại có nhiều trẻ con chạy vào, chạy ra quấy phá xưởng vẽ của ông, trong số những đứa trẻ đó, có cả tôi nữa.

Bùi Thanh Phương