TRIẾT LÝ BIỂU TƯỢNG CỦA HỌA SĨ RỪNG

 

Vậy là bộ tranh “Cảm tạ người mẹ” của họa sĩ Rừng (Nguyễn Tuấn Khanh) đã tìm được chốn nương náu mới – thuộc bộ sưu tập của ông Nguyễn Chí Sơn (Phan Rang – Tháp Chàm, Ninh Thuận). Người nữ ấy – người mẹ ấy – cõi tạo thế ấy… đã tạm viên mãn một hành trình sau hơn 10 năm:

“Những là nương náu qua thì/

Tiểu thư phải buổi mới về ninh gia” – Kiều.

Tên các bức tranh diễn tả chu kỳ người mẹ, cũng là chu kỳ sự sống, sự tái sinh, nên thứ tự sẽ là: 1) Mẹ thanh xuân; 2) Mẹ mộng mơ; 3) Mẹ tình nhân; 4) Mẹ gia thất; 5) Mẹ hoài thai; 6) Mẹ nuôi dưỡng; và 7) Mẹ vườn xuân. Bộ tranh này đã qua mấy cuộc trưng bày chính thức. Lần đầu tiên tại báo Người Việt (Westminster, California, Hoa Kỳ), từ ngày 1/8 đến 2/8/2009. Lần thứ hai tại phòng tranh Tự Do (TP.HCM), từ ngày 23/9 đến 4/10/2009, với tên mới là “Cảm tạ người nữ”. Và mới đây là tại phòng tranh Ngọc Trân (Ninh Thuận), từ ngày 10/5 đến 10/6/2019, trở lại tên nguyên thủy là “Cảm tạ người mẹ”.

Trong chuyên luận “Hai mươi năm hội họa miền Nam” (1954-1975), nhà nghiên cứu Huỳnh Hữu Ủy nhận định: “Mỗi khuôn mặt trong Hội Họa sĩ trẻ Việt Nam là một thế giới riêng, một phong cách riêng, với đường nét và màu sắc riêng. Như với họa sĩ Rừng, một thời kỳ dài trước năm 1975, luôn luôn đập vào mắt người xem những hình ảnh dữ dội, đẩy ta trở lại đối mặt với những gốc rễ nền tảng nguyên thủy. Những gốc rễ ăn sâu vào trái đất của nhục dục mà đâm chồi, nẩy nụ những cành lá xanh tươi siêu hình. Rừng thích Salvador Dalí và Marc Chagall; nghệ thuật của anh có nhiều tính cách thơ mộng và quái dị mà anh đã nghiệm ra từ hai bậc thầy này, dĩ nhiên đã tinh lọc hoàn toàn qua cách nhìn của một nghệ sĩ Việt Nam”. Cốt lõi về tinh thần của Salvador Dalí và Marc Chagall là triết lý hiện sinh – siêu thực, nơi mà các tạo hình thường mang giá trị của biểu tượng. Rừng cũng có một phần rõ nét như vậy.

RỪNG – Mẹ vườn xuân. 2009. Tổng hợp. 125x185cm
RỪNG – Mẹ mộng mơ. 2009. Tổng hợp. 140x180cm

Nói về giai đoạn trước này, Rừng cho biết: “Suốt một thời gian dài tôi quan niệm hội họa và văn chương phải đậm tính chiến đấu, hoặc phản kháng – tôi thích viết và vẽ về cái gì cụ thể, không vu vơ hoặc lan man. Từ đầu thập niên 1990, khi văn chương vẫn tiếp tục con đường cũ cho đến nay, thì tôi không muốn hội họa phải trực tiếp nói lên điều gì nữa, mà chỉ là câu chuyện của cái đẹp đơn thuần, nên đã làm khác đi”. Hai loạt tranh “Phiêu du mộng tưởng”: “Ánh sáng và bóng tối” (năm 1993), “Trên tầng thanh khí” (1999) Rừng đã làm khác đi như vậy, nhưng phải đến “Cảm tạ người mẹ” thì giá trị biểu tượng mới ngồn ngộn.

“Bảy bức tranh diễn tả bảy thời kỳ của người mẹ. Bắt đầu là Mẹ thanh xuân tràn đầy sinh lực, đến Mẹ mộng mơ chắp cánh bay lượn giữ trăng sao, và Mẹ tình nhân với tình yêu nồng cháy nhưng tinh khiết như hương sen. Rồi người con gái từ bỏ thơ ngây đi lấy chồng trở thành Mẹ gia thất, để rồi nhận lãnh thiên chức làm mẹ: Mẹ hoài thai. Mẹ banh da xẻ thịt đem sinh lực của mình nuôi dưỡng các con: Mẹ nuôi dưỡng. Và bức tranh thứ 7 ngợi ca ngày hội của những bà mẹ trong khu vườn vĩnh cửu của tình mẫu tử: Mẹ vườn xuân” – nhà nghiên cứu Đặng Phú Phong phân tích về biểu tượng. Khi hỏi về phân tích này, Rừng hoàn toàn đồng tình.

Theo Từ điển biểu tượng của J.E. Cirlot, số 7 là: Tượng trưng cho trật tự toàn hảo, một thời kỳ trọn vẹn, hoặc còn gọi là chu kỳ viên mãn. Nó gồm sự hợp nhất của bộ 3 và bộ 4, do đó, được phú cho giá trị ngoại hạng. Nó tương ứng với 7 hướng của không gian (tức là 6 chiều kích sinh tồn, cộng thêm trung tâm, với ngôi sao 7 cánh, với sự hòa giải của hình vuông với hình tam giác, bằng cách đặt hình sau lên hình trước (như bầu trời cách trên trái đất), hoặc bằng cách nội tiếp. Nó là con số hình thành chuỗi cơ bản của cung điệu âm nhạc, của các màu sắc, và của các hành tinh, cũng như của các thần linh tương ứng với các hành tinh ấy; và cũng là của 7 mối tội đầu và những đức tính tương phản. Nó cũng tương ứng với thập tự 3 chiều kích; và sau hết, nó là biểu tượng của đau khổ. Đau khổ để tái sinh.

RỪNG  – Mẹ thanh xuân. 2009. Tổng hợp. 125x185cm
RỪNG  – Mẹ cưu mang. 2009. Tổng hợp. 125x185cm

 

RỪNG – Mẹ gia thất. 2009. Tổng hợp. 200x140cm

Khi hỏi Rừng vì sao vẽ mẹ khỏa thân, ông nói vui: “Khỏa thân mới thành mẹ được, chứ mặc áo mặc quần… kín mít sao trở thành mẹ được”. Nhưng ngẫm lại, ấy lại là câu nói chân thực và trực diện vào yếu tính. Ông cho biết thêm: “Trước hết là do vẻ đẹp của thân thể tự nhiên. Con người không sinh ra với áo quần. Con người được sinh ra với da thịt của trời đất. Con người trần trụi đó là một giá trị thân xác đích thực… Quan niệm thẩm mỹ của mỹ thuật là nhằm đạt đến cái đẹp tuyệt đối của thân thể con người, do đó các họa sĩ hay vẽ con người khỏa thân (nhất là thời cổ điển). Một thân thể không áo quần che đậy thì không thể ăn gian được. Nó trung thực phô bày vẻ đẹp thực sự của tạo hóa ban cho. Đó là lý do tôi vẽ người nữ khỏa thân trong bộ tranh này. Tôi muốn vẽ một thân thể con người chứ không vẽ áo quần của họ”.

Rừng theo đuổi dòng tranh khỏa thân từ đầu thập niên 1960. Sau 1975, ông là một trong số rất người làm triển lãm khỏa thân đầu tiên tại Việt Nam, vào năm 1987, với tên gọi là “Bình minh mới” – diễn ra trong khuôn viên của Hội Mỹ thuật TP.HCM. “Những năm 1980, Rừng sáng tác nhiều tranh khỏa thân. Hình tượng người nữ đã được Rừng thể hiện bằng những đường nét đắm say, thơ mộng và đầy sức sống. Những tác phẩm như “Mẹ đất”, “Bình minh mới”, “Khỏa thân sen”, “Khỏa thân trăng”, “Khỏa thân mùa thu”… một thời làm nên phong cách tranh khỏa thân của Rừng. Nhưng, những khỏa thân nữ của Rừng ngày ấy được đặt bên cạnh những “Dâng lửa”, “Chiến tranh và tôi”…, những “Hamlet”, “Cây giọt lệ”, “Mắt lưng trời”… Đó là nét đẹp Rừng bắt gặp ở phía bên kia của ý thức nóng bỏng về một cuộc sống bị dằn xé trong mối quan hệ đa đoan, tục lụy” – họa sĩ Hồ Tịnh Tình nói.

RỪNG – Mẹ nuôi dưỡng. 2009. Tổng hợp. 140x180cm
RỪNG – Mẹ tình nhân. 2009. Tổng hợp. 140x200cm

Hồ Tịnh Tình nhận xét thêm: “Giờ đây, mọi thứ đã khác. Hình tượng khỏa thân nữ đã được Rừng đưa lên vùng ánh sáng rạng rỡ của năm sắc cầu vồng, giữa vũ trụ đầy trăng sao, giữa rừng hoa lá, cây trái tươi xanh rực rỡ, được phủ lên màu huyền ảo gần với màu sắc của tôn giáo. Rừng là một tín đồ đang quỳ gối trước linh tượng yoni, cảm nhận mặc khải huyền nhiệm của tình yêu, sự sống, là hóa thân của thượng đế và sáng tạo. Cuộc triển lãm “Tạ ơn người mẹ”, vì vậy, là buổi yến tiệc màu sắc lộng lẫy, là nghi lễ tôn vinh nguồn suối uyên nguyên, nguồn suối mà Rừng uống mê say như men rượu với tất cả lòng ngưỡng mộ thiết tha. Dục tính đã được chuyển hóa thành rượu nồng, đã kết tinh thành hoa trái, đã được thăng hoa thành tình yêu thần thánh. Người nữ trong mắt Rừng đi từ tuổi thanh xuân, mộng mơ đến yêu đương, sinh sôi, nuôi dưỡng và viên thành ở đỉnh cao của cái đẹp, cái chân, cái thiện”.

Còn với nhà phê bình mỹ thuật Nguyên Hưng thì: “Rừng có một sức làm việc sung mãn. Anh vẽ nhiều, khai thác mọi thứ phương tiện trung gian để sáng tác – từ màu nước trên giấy, sơn dầu trên họa báo, sơn dầu trên vải bố, cắt dán giấy đến sơn mài…, không chịu sự kìm tỏa bởi những khó khăn của điều kiện vật chất. Bản chất hội họa của anh hướng đến biểu đạt sự hiểu, sự biết trên cơ sở của những cái thấy dựa trên kinh nghiệm chủ quan, nói chung, thuộc trí kiến thường nghiệm… Điều này được anh thừa nhận qua các phát biểu trực tiếp và thể hiện rất rõ qua từng tác phẩm của anh. Thực tế sáng tác của Rừng cho thấy anh đã lãnh hội tất cả mọi hình thức biểu đạt của hội họa hiện đại phương Tây, từ ấn tượng, dã thú, tượng trưng, biểu hiện, đến siêu thực, trừu tượng… – để biểu đạt chính mình trong mọi xung động nội tâm. Đó là hội họa theo quan điểm chức năng, quan điểm dấn thân. Ở góc độ này, cần thừa nhận, Rừng có đóng góp. Anh là họa sĩ dấn thân cuồng nhiệt nhất, chân thành nhất trong số các họa sĩ trưởng thành ở miền Nam trước 1975”.

 

Lược sử của họa sĩ Rừng

Ông tên đầy đủ là Nguyễn Tuấn Khanh, quê gốc Phú Thọ, sinh tại Nam Vang (Phnôm Pênh, Campuchia) năm 1941, thành dành ở Sài Gòn trước 1975, từ thập niên 1990 định cư ở Hoa Kỳ. Sau đó đi về giữa hai nước, triển lãm luân phiên. Với hơn 2.000 tác phẩm và hơn 30 triển lãm cá nhân, Rừng là hội viên Hội Họa sĩ trẻ Việt Nam (trước 1975) và Hội Mỹ thuật Việt Nam (sau 1975). Triển lãm cá nhân đầu tiên có tên Phòng tranh mùa xuân diễn ra tại Sài Gòn, tạo ấn tượng tốt cho người xem và giới sưu tập. Ông còn đặt dấu ấn với văn xuôi (bút danh Kinh Dương Vương) và thơ (các bút danh Dung Nham, Cỏ Ðồng).

Lý Đợi

 

Tin cùng chuyên mục

20 năm nghệ thuật đương đại Việt Nam

Hiện nay, nhà nước cũng tạo điều kiện cho nghệ sĩ trên cơ sở tiếp thu, tìm tòi, phát hiện cái mới để đưa ra những tác phẩm phong phú và đa dạng nhưng cũng không quên việc gìn giữ bản sắc...

Hiện thực và Siêu thực: Hai trạng thái của vòng lặp

Trong nghệ thuật biểu hình, hiện thực và siêu thực là hai ngôn ngữ thể hiện rất rõ cách nhìn về đời sống và thế giới nội tâm của mỗi họa sĩ. Triển lãm Vòng lặp khai mạc vào ngày 30/5 vừa...

Hiểu và suy cảm về nghệ thuật trừu tượng

Chúng ta khảo sát qua về định nghĩa khái niệm trừu tượng. Theo “Từ điển tiếng Việt”: Nghĩa một trừu tượng (thuộc tính, quan hệ ) được tách ra trong tư duy con người khỏi các thuộc tính, các...

Hiện thực và Siêu thực: Hai trạng thái của vòng lặp

  Trong nghệ thuật biểu hình, hiện thực và siêu thực là hai ngôn ngữ thể hiện rất rõ cách nhìn về đời sống và thế giới nội tâm của mỗi họa sĩ. Triển lãm Vòng lặp khai mạc vào ngày 30/5...

HANOI MINIPRINT 2021 – KÍCH THƯỚC NHỎ, NGUỒN CẢM HỨNG LỚN

  Miniprint – tranh in kích thước nhỏ là một trong những thể loại tranh được các nghệ sĩ đồ họa vô cùng quan tâm. Các triển lãm miniprint thế giới nhiều thập kỷ nay đã trở thành triển lãm...

Tin cùng chuyên mục

Họa sĩ Trần Văn Cẩn – Một thời Hà Nội

Trần Văn Cẩn tìm cái thú thầm lặng trong hội hoạ như người đãi cát tìm vàng, mò trai dưới biển. Và ngọc trai của ông là màu sắc, là hiệu quả ánh sáng của hai màu đặt bên nhau. Một xe ngựa...

Bùi Trang Chước – Một bậc thầy của nghệ thuật tranh sơn khắc và đồ họa ứng dụng

Năm 2022, họa sĩ Bùi Trang Chước đã vinh dự được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật. Giải thưởng dành cho các mẫu thiết kế: Huân chương Sao vàng, Huân chương Hồ Chí Minh,...

Họa sĩ Hoàng Công Luận sự nghiệp sáng tác và đào tạo

Năm 1958, đặc khu Hồng Quảng (nay là tỉnh Quảng Ninh) mở đợt chỉnh đốn vùng than, được gọi là cải tiến quản lý xí nghiệp nhằm tăng nhanh sản lượng than đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất...

Tháng ba của Trần Thị Trường và Lê Thiếu Ngân

Khi những ngày đông tháng giá đã lùi vào phía sau nhường những tia nắng chan hòa khắp phố phường Hà Nội thì 16 Ngô Quyền có lịch triển lãm của hai nữ tác giả mang tên “Tháng Ba”. Trần Thị...

MARK ROTHKO – Hiện thực của họa sĩ

  Đây là bản dịch tiếng Việt đầu tiên cuốn sách được viết ra bởi một trong những họa sĩ vĩ đại nhất thế kỷ 20. Ông đã thiết lập nên hình thái hội họa trừu tượng màu (hay chính xác...

Tin cùng chuyên mục

Họa sĩ Trần Tuấn đạt Giải Nhất cuộc thi Nghệ thuật Quốc tế ITSLIQUID lần thứ 12

Trần Tuấn là một họa sĩ nổi tiếng của Việt Nam với nhiều tác phẩm được trưng bày rộng rãi trong nước và quốc tế. Lấy cảm hứng từ Tâm linh phương Đông, các tác phẩm trừu tượng của ông...

Tổ chức Cuộc thi và Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam

(Chinhphu.vn) – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao cho Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức thực hiện “Cuộc thi và Triển lãm Mỹ...

Phát động cuộc thi vẽ tranh ‘Di sản văn hóa Việt Nam qua hội họa’

(Chinhphu.vn) – Được sự nhất trí của Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh Việt Nam (Bộ VHTT&DL), Hội Di sản văn hóa Việt Nam phối hợp với Công ty cổ phần Trịnh Gia tổ chức cuộc thi vẽ tranh “Di...

Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức Hội nghị triển khai Nghị quyết Ban Chấp hành khoá IX (Nhiệm kỳ 2019 – 2024)

Sáng ngày 30/05/2024, tại tầng 3 Nhà triển lãm Mỹ Thuật 16 Ngô Quyền, Hội Mỹ thuật Việt Nam đã tổ chức Hội nghị triển khai Nghị quyết Ban Chấp hành khoá IX (Nhiệm kỳ 2019 – 2024) kỳ thứ 7...

Khai mạc triển lãm tranh sơn mài của hoạ sĩ Đinh Quân

Ngày 27 tháng 5, triển lãm tranh sơn mài chủ đề Thiên Khải (Genesis) của hoạ sĩ Đinh Quân do Bến Thành Art tổ chức đã chính thức được khai mạc tại An Gallery, 159 Đồng Khởi, TP. HCM. Trong triển lãm...

Có thể bạn quan tâm

NGUYỄN GIA TRÍ – "TÔI LÀ NHÀ TIÊN TRI"

  Bố tôi – thi sĩ Lê Đại Thanh là bạn học ngồi cùng bàn với bác Nguyễn Gia Trí hồi còn học tiểu học và trung học thời Pháp thuộc. Bố tôi kể: “Ngay hồi đó, tới giờ vẽ bố chỉ vẽ...

CÔ ĐƠN VÀ LUÂN HỒI SINH TỬ

  Qua bút pháp hiện thực lãng mạn có yếu tố siêu thực và tượng trưng, nghệ thuật của Lê Huy Tiếp đưa người xem ngắm nhìn sự cô đơn và sinh-tử luân hồi trên cõi đời trong mối quan hệ con...

 NHỮNG KÝ ỨC THÁNG NĂM

  Khi tôi ra đời, ba tôi đã năm mươi tuổi. Ông vui mừng biết bao, sau bao năm ông mới có đứa con gái đầu lòng của chính mình. Ông coi tôi là viên ngọc quí và đặt tên con là Ngọc Huyền (Lấy...

GIẢI THƯỞNG TRIỂN LÃM MỸ THUẬT KHU VỰC II (ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG) LẦN THỨ 26 NĂM 2021

                                       ...

SƯU TẬP LÀ MỘT HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO, NHỮNG CHIA SẺ CỦA NHÀ SƯU TẬP MARIA BRITO

  Tháng 1 năm 2009, Maria Brito bỏ nghề luật sư để phát triển công việc cố vấn nghệ thuật. Hiện tại, cô là cố vấn được săn đón của những khách hàng nổi tiếng Gwyneth Paltrow, Sean Comb,...