Độ lùi… Một giá trị lớn của sưu tập

 

 

Một trong vài điều kiện chính của nhà đấu giá Lý Thị (Lythi Auction) là “tác phẩm/món hàng phải được tạo tác từ năm năm trở lên, phải thuộc sở hữu của một nhà sưu tập, một trung gian nào đó”. Khi hỏi vì sao phải vậy? Lý Bích Ngọc (chủ của Lythi Auction) cho biết: “Tôi muốn có một độ lùi, một khoảng cách nhất định với bất kỳ tác phẩm, vật phẩm nào, để khách quan hơn trong việc nhận định về giá trị và giá cả của nó”. Độ lùi quan trọng vậy sao?

Thật vậy. Độ lùi… là một trong vài điểm chính yếu của sưu tập. Không phải lúc nào xưa/cũ cũng đồng nghĩa với giá trị cao và giá cả cao, nhưng chắc chắn trong một lô hàng đồng đẳng, xưa/cũ luôn được ưu tiên chọn lựa nhiều hơn.

  1. Trong bài viết ngắn có tên “Ông bình vôi” (năm 1956), Phan Khôi mở: “Theo như tôi biết, ở vùng quê chúng tôi, có hai thứ bình vôi. Đều bằng đất nung cả, mà một thứ giống như cái hũ nhỏ, duy cổ eo, miệng loa, cho “nhà trung” thường dùng; một thứ hình tròn mà đít bằng, trên có quai xách, miệng ở về một bên, toàn thân tô màu lục hoặc màu vàng, cho “nhà sang” dùng. Cả hai đều để đựng vôi trong lòng nó. Nhưng mỗi khi cho vôi vào, người ta lại cũng dùng vôi đắp cái miệng nó cho cao lên”.

Rồi Phan Khôi kết: “Tóm lại, cái bình vôi, vì nó sống lâu ngày, lòng nó đặc cứng, miệng nó bít lại, ngồi ủ rũ trên trần hoặc trên tường thành, cũng như pho tượng đất hoặc gỗ không nói năng, không nhúc nhích, thì người ta tôn thờ sùng bái mà gọi bằng ông. Tôi viết cái bài khảo cứu nhỏ này cốt để cắt nghĩa mấy câu thơ của Lê Đạt: “Những kiếp người sống lâu trăm tuổi/ Y như một cái bình vôi/ Càng sống càng tồi/ Càng sống càng bé lại”.

“Chợ Thủ Dầu Một” với giá khởi điểm 8.500 USD, bức sơn mài “Chợ Thủ Dầu Một (80x152cm. 1960s) của Thành Lễ đã bán được 28.000 USD, tương đương hơn 651 triệu đồng, tại phiên đấu giá của Live To Love Vietnam tối 7/12/2018 tại Gem Center (Tp.HCM)

Tất nhiên Lê Đạt và Phan Khôi không viết về cái bình vôi như chính cái bình vôi, mà là viết về đạo làm người, về đối nhân xử thế. Chứ ngày nay, sau độ lùi trăm năm, những cái bình vôi “toàn thân tô màu lục hoặc màu vàng, cho nhà sang dùng” mà Phan Khôi đề cập đã trở thành đối tượng săn lùng của giới sưu tập. Nghĩa là cùng một sự vật, khi thay đổi hệ quy chiếu và quan niệm, giá trị và giá cả thay đổi.

Trong bài của Phan Khôi, bình vôi khi dùng xong thì thành “ông bình vôi” được thờ cúng ở các ngã ba ngã tư đường, trang nghiêm như một vật tổ. Ngày nay tục ăn trầu đang suy giảm nhanh chóng, do hoàn cảnh sống thay đổi, ra đường ít thấy việc thờ bình vôi, cũng như thờ các vật dụng khác. Nhưng khi bước vào các bộ sưu tập, các nhà đấu giá, bình vôi lại được trân trọng, lùng kiếm. Đã có những giao dịch công khai (qua đấu giá) và trao tay, nhiều bình vôi bán hơn một tỷ đồng.

Nghĩa là, khi bình vôi rời bỏ đời sống bình thường của một vật dụng thường nhật để trở thành vật phẩm ngày càng khan hiếm – tục ăn trầu suy giảm nhanh – giá trị và giá cả của nó đã thay đổi. Nhà sưu tập rất quan tâm đến giá trị khan hiếm, nên khi vật dụng bình thường bắt đầu trở nên khan hiếm, họ sẽ sưu tập, trao đổi, mua bán, làm giá, nâng giá…, rồi đấu giá.

  1. Tranh thì khác cổ vật ở vài khía cạnh, nhưng nguyên tắc về độ lùi vẫn khá giống nhau. Ví dụ như sơn mài Thành Lễ. Tại miền Nam trước 1975, vì quá phổ biến, nên nhiều tác phẩm sơn mài (chứ không phải đồ mỹ nghệ, trang trí) của Thành Lễ bị đánh giá thấp về mặt nghệ thuật. Nhưng gần đây, sau nửa thế kỷ, thương hiệu Thành Lễ đã trở lại cùng các phiên đấu giá quốc tế và quốc nội, chúng được chia thành tác phẩm nghệ thuật và sản phẩm trang trí khá rõ ràng.

Trong hơn 30 năm (từ 1943 đến năm 1975), sơn mài nghệ thuật Thành Lễ và các sản phẩm khác của thương hiệu này đã rất nổi tiếng, được ưu chuộng tại nhiều nước. Ví dụ tranh sơn mài Thành Lễ được treo tại lâu đài của tổng thống Pháp Charles de Gaulle ở Colombey-les-Deux-Églises (La Boissery), tại tư dinh của tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon, tại tư dinh vua Hassan II ở thành phố Ifrane (Morocco), tại Tổ chức y tế thế giới (OMS) ở Thụy Sỹ…

(Bình vôi) Dù không tiết lộ giá cả, nhưng bình vôi hiệu Copeland & Garrett Saxon Blue thế kỷ 19, thuộc sưu tập của Nguyễn Minh Hóa (Tp.HCM) là một vật phẩm thời Trần, rất quý hiếm.

 

 Bức sơn mài “Kéo lưới” (80x120cm, 1960s) của Thành Lễ được treo trang trọng tại một không gian sưu tập tư nhân ở Tp.HCM

Thành Lễ đã tham gia có các cuộc triển lãm sơn mài tại Pháp (1952), Thái Lan (1954), Philippines (1956), Hoa Kỳ (1959). Năm 1964, đoạt huy chương vàng tại hội chợ quốc tế Munich (Đức), năm 1969 và 1970 nhận huy chương, bằng danh dự tại hội chợ Paris (Pháp)… Trong nước, sơn mài Thành Lễ cũng nhận được nhiều huy chương danh giá thời bấy giờ. Ngày 20/4/1990, kênh truyền hình nhiều người xem nhất châu Âu là TF1 (Pháp) đã phát một phóng sự về sản phẩm sơn mài Thành Lễ, tiết lộ nhiều thông tin mới về thị trường.

Một trong các điều kiện tăng giá trị và giá cả của vật phẩm chính là việc so sánh thông qua độ lùi năm tháng. Vì có một thành tựu lẫy lừng, tự thân chất lượng vật lý cũng rất tốt, giá bán trong quá khứ khá cao, nên ngày nay được lùng kiếm nhiều hơn cũng là điều dễ hiểu. Chính nhờ sự thử thách qua độ lùi mà sơn mài Thành Lễ đang tăng trưởng nhanh về giá trị và giá cả hiện nay.

Cũng chính độ lùi cho ta thấy tầm nhìn xa của Thành Lễ. Từ lúc tách xưởng ra riêng, Thành Lễ mở cơ sở ngay tại tỉnh Bình Dương với 12 họa sĩ, 2 nghệ nhân, 20 thợ mộc, 60 thợ sơn, 4 thợ chạm, 1 thợ cẩn xà cừ. Đỉnh điểm, xưởng sơn mài Thành Lễ có đến 500 công nhân và họa sĩ, chuyên viên làm việc. Những họa sĩ có tiếng từng làm việc tại đây như Nguyễn Văn Tuyền (Ba Tuyền), Châu Văn Trí, Thái Văn Ngôn, Ngô Từ Sâm, Duy Liêm, Nguyễn Tấn Tam, Nguyễn Văn Tám, Lương Định Tánh, Trần Văn Nam, Văn Thoạt, Trần Văn Sáu, nghệ nhân Sáu Sa…

Về đề tài, dù có kinh nghiệm học thuật và thương mại quốc tế, nhưng ngày từ đầu Thành Lễ đã bám sát văn hóa, lịch sử, nghệ thuật Việt như Truyện Kiều, Lục Vân Tiên…, các tích về Hai Bà Trưng, Đống Đa, Bạch Đằng Giang…, các phong cảnh đặc trưng từ Nam chí Bắc.

Bình Dương cũng là nơi có kinh nghiệm cao về sơn mài mỹ nghệ, nguồn vật liệu nội sinh và ngoại nhập khá phong phú. Nhờ sử dụng nguồn sơn chính yếu từ Nam Vang (Campuchia) – chất lượng cao và ổn định – nên các sản phẩm sơn mài tại Bình Dương trước 1975 có độ bền khá tốt. Với độ lùi gần nửa thế kỷ, nay đứng trước một tác phẩm sơn mài của Thành Lễ và các tác phẩm từ nơi khác, nếu chú ý riêng về giá trị vật lý, độ bền, độ tươi sáng, sơn mài Thành Lễ sẽ dễ được chọn lựa, vì nó ưu trội hơn rõ rệt.

Lý Đợi

 

 

 

 

 

 

Tin cùng chuyên mục

Ba lần gọi họa sĩ Trần Hữu Chất

Năm 2007, khi viết cuốn “Từ điển họa sĩ Việt Nam”, tôi có mở một từ mục viết về họa sĩ Trần Hữu Chất. Đó cũng là một trong 171 từ mục tôi viết về 171 họa sĩ Việt Nam. Cuốn sách đã...

Những ký ức tháng năm

Khi tôi ra đời, ba tôi đã năm mươi tuổi. Ông vui mừng biết bao, sau bao năm ông mới có đứa con gái đầu lòng của chính mình. Ông coi tôi là viên ngọc quí và đặt tên con là Ngọc Huyền (Lấy cảm...

Một hay nhiều sự thật

Đây là câu chuyện không có gì mới, đã diễn ra ở khắp nơi từ khi có thị trường nghệ thuật. Mà thị trường nghệ thuật (hay đồ cổ nói chung) thực chất cũng có ở Việt Nam đến hai ngàn năm...

Thị trường và thẩm định

Cách đây độ mươi năm, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã có phòng giám định các tác phẩm nghệ thuật. Khai trương được hơn năm thì đóng cửa vì không có “đầu vào”. Tức là không có khách...

Sưu tập tranh kháng chiến nhân xem bộ sưu tập của Nguyễn Phi Hùng

Người chơi tranh, sưu tập tranh ở nước ta xưa nay thường có một trình tự sưu tập, cho dù chỉ là một trình tự mang tính tương đối, nhưng ít khi bị đảo ngược-như sau: Đầu tiên: Tranh hoa, tranh...

Tin cùng chuyên mục

Cặp đôi họa sĩ Trần Đình Khương – Đoàn Thuý Hạnh với triển lãm cá nhân đầu tiên tại thành phố Hồ Chí Minh

Lần đầu tiên ra mắt công chúng thành phố Hồ Chí Minh với triển lãm “Song Tấu Lạ”, họa sĩ Trần Đình Khương giới thiệu 31 tác phẩm tranh sơn mài khai thác chủ đề cá chọi và cá chép, còn...

Triển lãm cá nhân “Ảnh xạ” của họa sĩ Trang Thanh Hiền

Triển lãm cá nhân “Ảnh xạ” diễn ra từ ngày 07 đến 15/11/2023 tại phòng Bảo tàng, Đại học Mỹ thuật Việt Nam, số 42, Yết Kiêu, quận Hoàn Kiếm (Hà Nội). Triển lãm cá nhân lần thứ hai của...

Cảm nhận làng quê Cao Bằng qua bức tranh “Bản em” của hoạ sĩ Nông Thị Thu Trang

Quê hương luôn là nguồn cảm hứng sáng tạo vô tận của văn nghệ sĩ. Sự ngọt lành, yên bình của nơi “chôn rau cắt rốn” cùng với những điều giản dị, chân phương mộc mạc nuôi dưỡng vùng...

‘Ảnh xạ’: Cô đọng hơn 20 năm nghiên cứu mỹ thuật của Trang Thanh Hiền

Triển lãm cá nhân “Ảnh xạ” là sự kết nối giữa hiện tại và quá khứ trong sự nghiệp nghiên cứu mỹ thuật Phật giáo của họa sỹ, giảng viên Trang Thanh Hiền. “Ảnh xạ” – triển...

Sắc Chàm: Nét đẹp văn hóa và con người vùng cao

BBK – Tiếp nối thành công của triển lãm lần 1 năm 2022, ngày 03/11/2023, triển lãm “Sắc Chàm” lần thứ II của nhóm họa sĩ Bắc Kạn sẽ khai mạc tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, phường Tràng...

Có thể bạn quan tâm

Tin mỹ thuật Việt Nam tháng 7-8 năm 2020

Triển lãm “Trung du +” Triển lãm diễn ra từ ngày 30/7 đến ngày 9/8/2020 tại Nhà triển lãm Mỹ thuật 16 Ngô Quyền, Hà Nội, với sự tham gia của năm họa sĩ, nhà điêu khắc: Dương Hà, Lê Phạm Hiền,...

SƠN MÀI THÀNH LỄ, QUÁ KHỨ VÀNG SON

  Trong một dịp tình cờ, chúng tôi xem được một trang trong bộ lịch in màu năm 1962 mang tên “Công nghệ Việt Nam” do một cơ quan nước ngoài bỏ vốn ra in. Tờ tháng Hai in hình nữ ca sĩ Kim Chi...

Khai mạc triển lãm mỹ thuật khu vực đồng bằng sông Cửu Long

NDO –  Ngày 24/8, Ủy ban nhân dân tỉnh Trà Vinh phối hợp Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức triển lãm mỹ thuật khu vực đồng bằng sông Cửu Long lần thứ 28 năm 2023, tại Trường thực hành Sư...

HANOI MINIPRINT 2021 – KÍCH THƯỚC NHỎ, NGUỒN CẢM HỨNG LỚN

  Miniprint – tranh in kích thước nhỏ là một trong những thể loại tranh được các nghệ sĩ đồ họa vô cùng quan tâm. Các triển lãm miniprint thế giới nhiều thập kỷ nay đã trở thành triển lãm...

Bìa Tạp chí Mỹ thuật số 307&308 tháng 7-8/2018

...