MỘT THỜI TRANH TẾT

 

Có lẽ tranh dân gian Đông Hồ và Hàng Trống là hai loại tranh tết đầu tiên tôi được biết đến của dân ta. Ban đầu cũng nghe qua một số người nghiên cứu nghệ thuật nói thế. Rằng thời thịnh vượng của làng tranh, trước tết một tháng thuyền buôn về tấp nập đậu bến đò Hồ, đổi hàng lấy tranh đem đi các tỉnh khác. Còn  tranh vách thì quả thật chỉ thấy trong thơ Hoàng Cầm: “Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong. Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp”.

Năm 1955, sau hòa bình lập lại ở miền Bắc,  ngày tết tôi theo bố  từ Thái Nguyên về quê ăn tết với ông bà nội ở tổng Nành, huyện Từ Sơn ráp ranh với huyện Thuận Thành, Bắc Ninh. Quả tình tôi chưa thấy tranh Đông Hồ  trên vách nhà thôn quê. Lúc ấy tôi thấy vài nhà dán tranh Bờ Hồ lên tường. Tranh thủy mặc hoặc màu bột vẽ trên bìa phong cảnh hữu tình đồng quê quen thuộc, có tre có lúa có hồ nước in bóng và nền trời trong  xanh, những đàn cò bay thành hàng chớp nắng trên trời xanh xa mờ. Có lẽ đã có thú chơi tranh tết một thời nhưng đã qua lâu rồi. Tranh Đông Hồ sau này thấy sản xuất chỉ bán qua Xunhasaba xuất sang các nước trong khối xã hội chủ nghĩa. Tôi đã gặp những bức tranh xuất khẩu dày dặn màu chắc nịch lấp lánh ánh điệp thời ấy. Nó vẫn là những tranh in mộc bản như ngày nay, nhưng màu sắc thắm hơn tranh thời du lịch mở cửa sau này…

Những năm sáu mươi thế kỉ trước, Nhà xuất bản Văn hóa cũng từng làm tranh Đông Hồ nhưng rồi không thành. Đó là thứ tranh làng quê người dân dã làm, không phù hợp với cách quản lý sản xuất hành chính mới, nên xưởng cũng teo tóp. Nghệ nhân chuyển sang việc hành chính chẳng còn dính gì đến tranh.

PHAN DOÃN – Hà Nội

 

PHAN DOÃN – Huế

 

                      

PHAN DOÃN – Dệt

 

PHAN DOÃN – Múa nón
Bác Hồ với các dân tộc, tranh Huy Toàn, tranh Tết của NXB Dân tộc những năm 1980

Sau đấy là mấy chục năm tranh tết của hai nhà xuất bản Văn Hóa và Văn Hóa Dân tộc một thời tấp nập! Tranh xuất bản in thành bộ  cuốn thư, câu đối, ngũ quả. Xen kẽ có ít ảnh phong cảnh và tranh vẽ  trang trí tứ  bình xuân hạ thu đông, hoặc tranh truyện tứ bình của các họa sĩ Phan Doãn, Tạ Thúc Bình, Doãn Tuân, nội dung minh họa cho chính sách. Họa sĩ Hữu Đức, Phan Doãn, Anh Thường thì vẽ tranh đơn, thiếu nữ dân tộc, tỉ mỉ  theo lối trang trí. Cải tiến duy nhất và duy trì lâu nhất là cuốn thư có chân dung cụ Hồ, in trên giấy phấn nguyên tờ 79×109.Cuốn thư đưa về nông thôn chưa bao giờ ế!

Thời ấy tranh tết bán đắt như tôm tươi. Phát hành các tỉnh cứ giáp tết  một tháng nườm nượp về nhân hàng chuyển nhanh cho các quầy ở các hiệu sách Nhân dân huyện. Tưởng như thể loại tranh tết nghèo nàn trên sẽ còn mãi mãi. Vậy mà…chừng chục năm sau ngày thống nhất số lượng cuốn thư câu đối ngũ quả giảm dần dần rồi  dừng hẳn khi tranh hoa quả Thái Lan in đẹp nõn nà tràn sang như luồng gió mới, và những bộ lịch tờ phong cảnh hoa đẹp gái xinh được thị trường tiêu thụ đón nhận thay thế. Những tranh cuốn thư câu đối từ đấy biến mất hẳn trên thị thị trường. Lớp người sinh sau ngày thống nhất không còn biết đến  một thể loại tranh tết vang bóng một thời.

Bây giờ  tôi đi nhiều nơi, thấy các gia đình thôn quê không còn ai  nhớ đến ngày tết cần bức tranh treo trên tường vách nữa. Bây giờ một số nhà khá giả chơi  tranh đá quý. Tranh đá quý như một thứ thời thượng cho phòng khách. Lại thêm đá phong thủy đắt tiền kì, đá ngọc, thạch anh với đè dọi cầu kì.

   

 

   

 

   

 

   

                               Các trích đoạn trong bộ Tứ Bình Lục Vân Tiên của Phan Doãn, NXB Dân tộc in những năm 1980

Có một sự thay đổi vẻ như thụt lùi ở làng quê về tinh thần tết nhất. Người lớn không hối hả, trẻ con không mong chờ dù tết nghỉ học dài hay ngắn. Trẻ em thành phố, chúng có thể chơi “gêm” suốt cả ngày mà không cần tết! Còn nông thôn thì cái ăn cái mặc, cả đến áo rét giờ đây đầy đủ, không cần tết vẫn có. Còn người thành thị thì phòng khách lúc nào cũng tươm tất, tết chỉ sắm thêm cành đào. Bây giờ người chơi tranh không chờ tết. Đã có những người  biết chọn mua tác phẩm của họa sĩ, một giá trị văn hóa, có dung lượng nghệ thuật để thành thứ tài sản đặc biệt vừa chơi vừa cất giữ chứ treo trên tường nhà khang trang. Tranh không đơn thuần là tranh trang trí cho vui nhà mà là giá trị làm sang cho chủ nhà! Tranh tết một thời là thứ niên họa, hết năm bỏ đi mua bộ mới bây giờ không còn chỗ. Còn những miền đất xa nơi thị thành giờ  cũng không có thấy tờ tranh tết treo nữa.

Nhớ mong tết đã dần đi vào dĩ vãng cùng với nhưng tờ tranh tết không còn.

Ngoái lại quá khứ, tôi vẫn thèm cái không khí tết ngày xưa. Từ 23 tết đến hai tám tết là những ngày mọi việc bỏ sang bên, chỉ còn lo bó lá dong, lo mớ lạt giang, yến gạo nếp loại ngon đẻ gói bánh. Đụng thịt con lợn, sắm sanh chè rượu để lai rai  trong cả tháng giêng.

Thiên nhiên biến đổi hình thái, phố phường biến đổi xây dựng, miếng ăn biến đổi về chất, thú chơi cũng biến đổi theo sự phát triển kinh tế và tiến bộ khoa học kĩ thuật viễn thông. Xã hội sống chậm chỉ còn rớt lại ở vùng núi và một số tỉnh đồng bằng xa nơi đô hội. Còn tất cả hối hả với nhịp sống băng lên phía trước như con tàu tốc hành.

 Đỗ Đức

Tin cùng chuyên mục

Chiêm ngưỡng linh vật năm Tỵ trong mỹ thuật

Mỗi dịp đón Tết cổ truyền dân tộc, các triển lãm mỹ thuật với chủ đề con giáp của năm luôn thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng cũng như cộng đồng nghệ sĩ. Tại Hà Nội, các...

“Vỏ tương lai” (Cover of Future) tác phẩm truyền tải thông điệp bảo vệ môi trường mạnh mẽ

Ngay ngày làm việc đầu tiên của năm mới Ất Tỵ 2025, chiều 3/2, đồng chí Nguyễn Hòa Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ đã đến thăm,...

Danh họa Nguyễn Sáng và Bảo vật quốc gia “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ”

“Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” là bức họa đặc biệt nhất của danh họa Nguyễn Sáng hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và là Bảo vật quốc gia. Tác phẩm...

Bàn tay tài hoa ‘thổi hồn’ cho gốm, gỗ

“Còn sức khỏe, tôi nguyện được vẽ cho quê hương, vùng miền đất Tổ; được đắm chìm với tâm hồn dân tộc Việt qua các tác phẩm điêu khắc – không chỉ mang hơi thở đời sống đương...

Nhà điêu khắc Triệu Tiến Công: Người tạc hồn cho gỗ

Trong nghệ thuật điêu khắc, yếu tố đầu tiên là chất tạo hình có sự chuyển động của cách thức tạo khối mà người nghệ nhân phải “tìm hình, tìm khối” một cách mạch lạc. Đối với anh,...

Có thể bạn quan tâm

Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức triển lãm kỷ niệm 70 chiến thắng Điện Biên Phủ

Triển lãm kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024) do Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức tại Nhà triển lãm 29 Hàng Bài, Hoàn Kiếm,...

Phiên đấu "20 Century Contemporary Art 2019" tại Hongkong: Thời của tranh lụa với những bức tranh quý hiếm

     TÔ NGỌC VÂN (1906- 1954) Người vỡ mộng Lụa. 92,5 x 57cm Giá ước đấu: 256,072 – 384,108 USD Giá bán: 1.162. 525 USD Thoạt tiên, bức tranh này của Tô Ngọc Vân đã được đấu giá vào ngày...

Họa sĩ Đinh Quân trở lại với triển lãm tranh sơn mài trừu tượng tại Tp. Hồ Chí Minh

Từ ngày 27 tháng 5 đến ngày 05 tháng 6 năm 2023, tại An Gallery – 159 Đồng Khởi, Quận 1, Tp HCM, sẽ diễn ra cuộc triển lãm tranh sơn mài mang tên Genesis – Thiên Khải của họa sĩ Đinh Quân. Sự trở...

NGÔ HUY QUỲNH – NGƯỜI NGHỆ SĨ ĐA TÀI

Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh (1920-2020)   Lịch sử có cách lựa chọn và đối đãi con người rất lạ. Giữa một vườn hoa khoe sắc, nó thuận tay chọn lấy một bông hoa...

Khai Mạc và Trao Giải thưởng Festival mỹ thuật trẻ lần thứ 7 năm 2024

Sáng 29/11, tại Trung tâm nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch – Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đã long trọng tổ chức Lễ khai mạc và Trao giải thưởng...

Tiễn biệt họa sĩ Mai Long: Họa sĩ vẽ lụa tài năng của khóa kháng chiến

Họa sĩ Mai Long, người nghệ sĩ đa tài của khoá Kháng chiến vừa từ giã cõi trần ngày 21/07/2024. Ông để lại cho cuộc đời một di sản nghệ thuật quý giá, từ tranh lụa đầy chất thơ tới những...