Đại dịch COVID-19 vẫn đang hoành hành và diễn biến phức tạp trên toàn thế giới. Cũng như các đại dịch khác xảy ra trước đây, COVID-19 đã tạo ra xáo trộn lớn trong thị trường nghệ thuật. Chỉ vài tháng trước dịch , các nhà đấu giá vẫn đang rất sôi động. Ở thời điểm hiện tại có vẻ không có nhiều người sẵn sàng bỏ tiền để mua những tác phẩm lớn với giá “không đối thủ”.
Thật khó để phân tích giá trị tiền tệ khỏi giá trị nội tại của nghệ thuật, bởi vì đó là cách xã hội muốn hành xử vừa theo bản năng vừa theo suy xét và kinh nghiệm, để làm thế nào chúng ta có thể đo lường “giá trị” này và liên hệ nó với một tài sản hữu hình dễ nhận ra hơn, và rằng liệu có thể hiểu nghệ thuật như một loại hàng hóa hay không? Tất nhiên là “Không”. Chúng ta đều nghĩ rằng gần như không thể định lượng giá trị nghệ thuật và tính biểu tượng của nó tương ứng như khi ta làm với một món hàng hóa.
Nghệ thuật là sự thách thức và thường được gọi là “tài sản đam mê”, nhưng giá trị của một tác phẩm nghệ thuật sẽ thay đổi, tùy thuộc vào các “con số”, hữu hình hoặc vô hình. Vì giá trị gần như được đảm bảo để thay đổi, các nhà nghiên cứu, thẩm định viên chuyên nghiệp phải xác định được giá trị – giá trị tại một thời điểm chính xác là gì?

Đó cũng là điều làm cho nghệ thuật trở nên phức tạp như một tài sản, liên quan đến tài chính và đầu tư. Không giống như các tài sản khác, nghệ thuật không được bảo đảm để có thể được khấu hao (ví dụ như một chiếc xe hơi hay một bất động sản) hoặc nhất thiết phải được đánh giá cao. Các thông số hoặc hoàn cảnh xã hội, văn hóa, chính trị hoặc các phẩm chất vô hình thường ảnh hưởng đến giá trị (tiền tệ) hoặc nhận thức về giá trị – có một khía cạnh là cảm xúc và văn hóa của giá trị, đó cũng gọi là một khía cạnh tiền tệ.
Vậy định giá một tác phẩm nghệ thuật, sao cho đúng, cần những yếu tố cơ bản nào?
Ví dụ “Salvator Mundi” (Đấng Cứu Thế) của Leonardo da Vinci (vừa được đưa ra đấu giá năm 2017 tại Christie’s) là một câu chuyện hấp dẫn khi nói về giá trị và liên quan đến một số khái niệm mà chúng ta đang tìm kiếm trong “Định giá một tác phẩm nghệ thuật-là như thế nào?”
Vào năm 2005, bức tranh đã được mua tại một cuộc đấu giá với giá 10.000 đô-la ở tư cách một bức tranh được thấy là vẽ “theo phong cách của” Leonardo. Tại thời điểm đó bức tranh ở trong tình trạng rất tồi tệ, và đã được một người phục chế lành nghề tu sửa, sau đó nó được xác định (bởi đa số các học giả và người phụ trách) là một tác phẩm của Leonardo.
Vào năm 2013, bức tranh kể trên đã được nhà môi giới nghệ thuật Yves Bouvier mua với giá 75 triệu đô-la và sau đó được bán, chỉ vài ngày sau, cho nhà sưu tập Dimitry Rybolovlev với giá 127,5 triệu đô-la, một con số gần 50 triệu đô-la được “top-up” trong vài ngày. Chúng ta chỉ có thể dừng lại ở đó và hỏi “giá trị” của một tác phẩm đã được làm như thế nào để thay đổi tăng lên 50 triệu đô-la chỉ sau một “deal-thỏa thuận”?!
Và sau đó, trong lần gần đây nhất, tác phẩm này lại đã được bán với giá công bố 400 triệu đô-la, hiện là mức giá kỷ lục thế giới từ trước tới nay cho một tác phẩm nghệ thuật được bán đấu giá.

Có nhiều quan điểm trái ngược nhau về mức giá đó và liệu đó có thực sự là kết quả của một quy trình quảng cáo rất thông minh hay do tên tuổi của nhà đấu giá hay không? Cũng có người lại nghĩ rằng đó là cái giá quá đắt phải trả cho một hiệu ứng chính trị, khi một nhà hoàng gia không muốn một quốc gia khác “thắng”.
Vậy làm thế nào để có thể đặt một mức giá cho bất kỳ một tác phẩm nào được coi là rất hiếm? Như một điểm tham chiếu, đợt bán đấu giá cao nhất tiếp theo cho các tác phẩm của Leonardo da Vinci là khoảng 11 triệu đô-la cho một bản vẽ có kích thước 4 x 3 inch. Giá trị cảm nhận là một điều hiếm và quan trọng (có thể kết hợp với marketing tuyệt vời) đã khiến nhiều người sẵn sàng trả thêm nhiều triệu đô-la nữa.
Cuối cùng, điều đặc biệt đáng chú ý là Bảo tàng Quốc gia Louvre Abu Dhabi ở Dubai (là kết quả của một dự án hợp tác văn hóa giữa hai chính quyền thành phố Paris và Abu Dhabi) đã từ chối đưa bức tranh “Salvator Mundi” vào một triển lãm về Leonardo. Vậy điều đó có ý nghĩa gì đối với giá trị của tác phẩm này?

Hà Thu