TẠO HÌNH CON TRÂU TRONG CÁC NỀN VĂN HÓA

 

Trâu là động vật sinh sống phổ biến ở châu Phi, châu Á, nhưng hiếm gặp ở châu Âu, Trung Đông và châu Mỹ. Chính vì vậy, hình tượng trâu trong mỹ thuật và văn hóa chủ yếu xuất hiện ở Ai Cập, Ấn Độ, Đông Bắc Á, Đông Nam Á. Dù có những hình thức thể hiện khác nhau, nhưng hình tượng trâu ở các nền văn hóa đều có những điểm chung dưới đây.

Sức mạnh
Con trâu, trước hết là biểu hiện cho sức mạnh. Nó là vật nuôi lấy sức kéo trong sản xuất nông nghiệp. Tục ngữ Việt Nam có các câu thể hiện tầm quan trọng của sức trâu: “Con trâu là đầu cơ nghiệp, “tậu trâu, lấy vợ, làm nhà”, “trâu ho bằng bò rống”… Một số địa phương nước ta như Đồ Sơn, Hải Lựu, Hàm Yên, Phù Ninh, hàng năm tổ chức lễ hội chọi trâu để coi trọng sức mạnh nông nghiệp.
Người Minang Kabau ở đảo Sumatra (Indonesia) thờ totem trâu. Tên của dân tộc này nghĩa là trâu chiến thắng (minang: trâu; kabau: chiến thắng). Sự tích của người Minang Kabau kể rằng ông tổ của họ nhờ một con trâu mà đánh thắng được giặc cướp.
Người Batak (Indonesia) cũng đề cao biểu tượng sức mạnh của trâu. Trong đám cưới, họ tổ chức chọi trâu với mong muốn những đặc tính của con trâu chiến thắng sẽ truyền sang cho những đứa trẻ tương lai.

Tượng Yama cưỡi trâu (Tây Tạng)

Truyền thuyết một số dân tộc châu Phi có kể về một con quái vật mình trâu đầu bò tên là Catoblepas. Nó có sừng ở đầu và gai ở lưng, có sức mạnh rất đáng sợ, thậm chí có thể giết chết kẻ thù chỉ bằng hơi thở và ánh mắt. Đối phương có thể sợ quá mà hóa đá nếu nhìn vào đôi mắt của Catoblepas.
Phán xét sau cái chết
Trong Hindu giáo, trâu là vật cưỡi của thần Yama, vị thần của cái chết và công lý. Trong tranh, tượng cổ Ấn Độ, Yama thường được mô tả đứng hoặc ngồi trên lưng trâu, một tay cầm gậy, một tay cầm dây thòng lọng để kéo hồn người chết ra khỏi thân xác. Nơi ở của Yama là địa ngục Naraka, nơi linh hồn người chết phải trải qua quá trình luyện ngục trước khi được tái sinh. Địa ngục Naraka có 7 tầng khác nhau, nơi tra tấn linh hồn người phàm khi họ gây ra các tội lỗi nơi trần thế. Sau khi trải qua quá trình luyện ngục, Yama chịu trách nhiệm dẫn đưa các linh hồn đến 7 tầng ở cõi thiên đường Swarga.
Mối liên hệ giữa Yama và trâu cho thấy biểu tượng trâu góp phần vào sự phán xét con người sau cái chết. Điều này cũng khá gần gũi trong quan niệm tín ngưỡng của người Việt Nam, Trung Quốc, khi những sứ giả “đầu trâu mặt ngựa”, giám hộ của Diêm Vương, thường dẫn lối người chết xuống âm phủ, trừng trị tội lỗi của người ấy đã từng làm lúc trên dương thế với những hình phạt khủng khiếp.

 

Tranh fantastic vẽ quái vật Catoblepas

 

Ngày mùa thi đua cày bừa. Tranh Đông Hồ

Con đường tu đạo và trí huệ
Trong các tôn giáo phương Đông, trâu thường được sử dụng như một ẩn dụ cho quá trình tu tập, vượt qua khó khăn để đạt đạo. Nó là vật cưỡi của Lão Tử; sau khi truyền đạo xong, ông cưỡi trâu đi về hướng Tây và biến mất.
Đạo Phật cũng có nhiều sự tích liên quan đến trâu. Người ta cho rằng, trong thời gian 49 ngày thiền định của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, ông đã được thôn nữ Sujata dâng cúng cháo sữa trâu và nhờ đó sức khỏe được hồi phục nhanh chóng. Phật giáo Thiền tông có bộ tranh-kệ rất nổi tiếng là Thập mục ngưu đồ (Mười bức tranh chăn trâu), tương ứng với 10 bước tu đạo: Tìm trâu, Thấy dấu, Thấy trâu, Bắt trâu, Chăn trâu, Cưỡi trâu về nhà, Quên trâu còn người, Người và trâu đều quên, Trở về nguồn cội, Thõng tay vào chợ.
Trong rừng công án bao la của thiền, không ít trong số đó liên quan đến hình ảnh trâu, ví dụ công án sau:
Mã Tổ Đạo Nhất hỏi đệ tử là Thạch Củng Huệ Tạng:
– Làm việc gì?
Huệ Tạng đáp:
– Chăn trâu.
Mã Tổ Đạo Nhất:
– Làm sao chăn?
Huệ Tạng:
– Một khi vào cỏ thì nắm mũi kéo lại.
Mã Tổ Đạo Nhất:
– Con thật là khéo chăn trâu!”
Trong chiêm tinh phương Đông, trâu được đặt tên cho một ngôi sao thuộc chòm sao Huyền Vũ ở phương Bắc. Sao Ngưu, cùng với sao Đẩu, sao Khuê, là những ngôi sao sáng, thường được ví với trí tuệ cao cả.

TRƯƠNG LỘ – Lão Tử cưỡi trâu. Thủy mặc, thời Minh Bảo tàng Cố cung Đài Bắc

 

LÝ KHẢ NHIỄM – Mục đồng. Thủy mặc. Thế kỷ 20. Lauren Gallery

 

Katsushika Hokusai – Trâu. Khắc gỗ. Thế kỷ 20

  

Tranh Yama cưỡi trâu (Ấn Độ)

 

 

Huệ Viên

Tin cùng chuyên mục

“Chúng ta đang kế thừa một di sản giáo dục nghệ thuật vô giá”

Chia sẻ về định hướng phát triển, về giáo dục sáng tạo nghệ thuật tại Đại học Quốc gia Hà Nội cũng như quan điểm và triết lý đào tạo của Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật. Phóng...

Phép vẽ theo trí nhớ

Môn học vẽ Dessin (Hình họa) là môn học có vị trí quan trọng đặc biệt. Môn vẽ Dessin có trong các chương trình giáo dục tiểu học, trung học và cao đẳng. Đây cũng là môn thi bắt buộc của các...

Louvre – Bảo tàng Nghệ thuật danh giá nhất thế giới

Nằm bên hữu ngạn sông Seine ở Thủ đô Paris của nước Pháp, Louvre là  một bảo tàng lớn nhất và nổi tiếng nhất trên thế giới, với khối kiến trúc tráng lệ và là nơi lưu trữ những kiệt tác,...

Champs-Elysées – Đại lộ danh tiếng nhất của nước Pháp

Nếu nước Mỹ nổi tiếng với đại lộ Danh vọng Hollywood, nơi những ngôi sao nổi tiếng nhất trong làng điện ảnh, sân khấu thế giới được vinh danh  gắn sao và tên trên đại lộ. Thì người Pháp...

Montmartre – Ngọn đồi thơ mộng của các nghệ sĩ 

Không phải ngẫu nhiên mà người ta cho rằng nước Pháp quyến rũ hơn những quốc gia khác. Đặc biệt là Paris được mệnh danh là thành phố của kiến trúc, nghệ thuật, thủ đô hoa lệ, kinh đô của...

Có thể bạn quan tâm

Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức triển lãm kỷ niệm 70 chiến thắng Điện Biên Phủ

Triển lãm kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024) do Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức tại Nhà triển lãm 29 Hàng Bài, Hoàn Kiếm,...

Sưu tập tranh kháng chiến nhân xem bộ sưu tập của Nguyễn Phi Hùng

Người chơi tranh, sưu tập tranh ở nước ta xưa nay thường có một trình tự sưu tập, cho dù chỉ là một trình tự mang tính tương đối, nhưng ít khi bị đảo ngược-như sau: Đầu tiên: Tranh hoa, tranh...

LỘC – DUYÊN – ĐẤT – TRỜI.

Thuần khiết tinh giản, tinh giản đồng nhất, hồn hậu tự nhiên dưỡng như không có gì là gì gắng gượng… là cảm giác mênh mông vô định… khi một mình trầm ngâm – tha thẩn trong phòng tranh...

Khai mạc triển lãm mỹ thuật khu vực đồng bằng sông Cửu Long

NDO –  Ngày 24/8, Ủy ban nhân dân tỉnh Trà Vinh phối hợp Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức triển lãm mỹ thuật khu vực đồng bằng sông Cửu Long lần thứ 28 năm 2023, tại Trường thực hành Sư...

Đặng Tiến và “Tình cửa biển”

Hải Phòng là thành phố cảng vùng Đông Bắc nước ta. Thành phố này được thiên nhiên ưu đãi nhiều lợi thế về mặt địa lý và địa thế. Không chỉ là một thành phố giáp biển, mà Hải Phòng...

NGUYỄN SÁNG – MỘT DANH HỌA ĐẶC BIỆT

  Năm 1996 Nguyễn Sáng được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật. Nguyễn Sáng (1923-1988) quê hương ở làng Điền Hòa, Mỹ Tho (nay là Tiền Giang, miền Tây Nam Bộ) Năm...