Cuối tháng 6 vừa qua, Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA) đã cho ra mắt triển lãm “Cẩm nang sử dụng: Cuộc đời” (Life: A User’s Manual), mang đến công chúng góc nhìn sống động, độc đáo của các nghệ sĩ trẻ thông qua các tác phẩm nghệ thuật đa dạng, mới mẻ và đậm tính sáng tạo cá nhân.
Tên gọi của triển lãm: “Cẩm nang sử dụng: Cuộc đời” (“Life: A User’s Manual”) được lấy cảm hứng từ tiểu thuyết nổi tiếng cùng tên của nhà văn người Pháp Georges Perec xuất bản vào năm 1978. Trong tiểu thuyết, tác giả cho rằng công việc ghép hình dường như không mấy nghĩa lý, dễ gây chán nản, hoàn toàn giải quyết được bằng một giới thiệu căn bản về khái niệm Triết học Gestalt. Một hình thức, một cấu trúc: nơi sự tồn tại của từng thành tố không lần lượt tạo nên sự tồn tại của tổng thể, không cái nào đến trước hoặc đến sau, bởi các thành tố không quyết định khuôn mẫu, mà khuôn mẫu quyết định các thành tố: nhận thức về khuôn mẫu cũng như các quy luật, sự sắp xếp và cấu trúc của nó không thể bắt nguồn từ nhận thức rời rạc về các yếu tố tạo nên nó.
Lấy cảm hứng từ tiểu thuyết của danh hào Georges Perec, “Cẩm nang sử dụng: Cuộc đời” cộng hưởng sâu sắc với ý tưởng nắm bắt các sắc thái, khía cạnh thường bị bỏ qua trong cuộc sống hàng ngày, được làm mới mẻ hơn bởi đó là trải nghiệm của các nghệ sĩ thuộc thế hệ trẻ. Không tập trung vào các chủ đề mang tầm vóc lớn lao hay những câu chuyện có vẻ giật gân và mang sự kịch tính, triển lãm tập trung ngợi ca những vẻ đẹp và ý nghĩa nội tại. Những vẻ đẹp ấy dù chỉ hết sức giản dị trong từng khoảnh khắc thường nhật của cuộc sống nhưng lại mang nhiều tâm tư nỗi niềm. Tại đây, một câu chuyện đặt song song giữa hành động sáng tạo nghệ thuật với việc ghi chép nhật kí được mở ra. Nghệ thuật và việc ghi chép nhật kí đều đóng vai trò như quá trình trở về với nội tại để khám phá thế giới nội tâm trong tiềm thức của người sáng tạo-người viết. Các nghệ sĩ, cũng như người viết nhật ký, tham gia vào một quá trình kiến tạo và biến đổi liên tục, trong đó mỗi nét vẽ, mỗi khoảnh khắc như một lát cắt của thân cây thể hiện một khoánh khắc tự khám phá và soi xét nội tâm mình.
Thông qua các chủ đề đa dạng cùng ngôn ngữ tạo hình tươi mới, “Cẩm nang sử dụng: Cuộc đời” đặt ra những câu hỏi quen thuộc mà quẩn quanh mà mỗi người phải đối mặt trong quá trình trưởng thành, định hướng người xem suy ngẫm và tìm kiếm ý nghĩa trong hành trình của chính mình. Triển lãm trưng bày hơn 60 tác phẩm thuộc nhiều loại hình: tranh, sắp đặt đa chất liệu, video-art của 11 gương mặt trẻ tài năng của nghệ thuật đương đại: Vũ Hoàng, Bùi Quốc Khánh, Trương Văn Khánh (Keith Khánh Trương), Phạm Nguyễn Đăng Khoa (Koa Phạm), Nguyễn Xuân Lam, Lê Vũ Anh Nhi (Mifa), Z.T Nguyễn, Hoàng Thiện Phúc, Nguyễn Ngọc Vũ (Cậu Bé Thỏ), Phạm Văn Vũ (Tèo Phạm), Jack Greeley-Ward.
Ở loại hình tranh vẽ, Mifa đại diện cho một sự huyền bí từ thế giới tâm linh nội tại mà đầy sinh động. 5 tác phẩm của cô góp mặt trong triển lãm đều vẽ bằng Acrylic, vàng lá trên giấy điệp bồi lên vải bố, với các sử dụng màu sắc và hình khối.
Mifa lại mô tả sinh động hành trình tâm linh nội tại, thông qua cách sử dụng màu sắc và hình khối, phản ánh sự thấu hiểu những điều sâu thẳm, tĩnh tại, trong khi đó vẫn tồn tại cuộc đấu tranh tiềm ẩn đầy xung đột, cuộn trào trong tâm trí.

Cô chia sẻ: “Những mảnh ghép nhiều màu sắc trong design triển lãm nói lên rất nhiều điều, giống như một bộ ghép hình. Bằng một cách nào đó, tất cả những mảnh ghép ấy tìm cách kết nối với nhau, tượng trưng cho 11 nghệ sĩ góp mặt, đều có màu sắc và sáng tạo nghệ thuật rất khác nhau nhưng cùng kết nối lại cùng với ban tổ chức, làm nên triển lãm rất hay và ý nghĩa thế này.”
Bốn bức vẽ như những lời tự hỏi về lòng trắc ẩn của chính mình, nguồn gốc của lương tâm, nhìn sâu vào lòng mình, vào những khía cạnh khác chứ không chỉ những mặt tốt, mặt tích cực. Qua cách thể hiện bằng màu acrylic trên chất liệu giấy điệp, Mifa không đặt nặng vấn đề phải phác thảo trước, cô pha màu acrylic với nước tạo ra hiệu ứng hay trên giấy điệp vì bề mặt giấy làm từ sò điệp và keo, màu sẽ len lỏi và tan ra không đều, những cảm xúc đặc biệt cũng từ đây được hình thành. Hỗn độn, trải dài có, niềm tin, khát vọng và đợi chờ có, hoài nghi, tự hỏi từ đó cũng không xa lạ. Không đi theo một chuẩn mực về màu sắc, Mifa cho rằng sự không hoà hợp này cũng chính là cuộc sống, thường những cảm xúc của ta cũng không dễ dàng như vậy và cô bày tỏ tình thương với cả những điều đó.
Nghệ sĩ Xuân Lam dù sinh sống và làm việc ở xa cũng gửi về 4 bức tranh khổ nhỏ được anh thực hiện vào khoảng thời gian cuối năm 2022, mở ra những diễn giải mới mẻ về những vật thể và áp phích lịch sử, thách thức chúng ta nhìn lại quá khứ thông qua một lăng kính hiện đại. Đây là một trong số những lần thử nghiệm đầu tiên trong việc thể hiện những gam màu lấy cảm hứng từ đồ hoạ kĩ thuật số, một đặc trưng của Xuân Lam, hoàn toàn thủ công.

Về mặt ý tưởng, những bức tranh này khám phá cảm giác mâu thuẫn khi nhìn vào những bức ảnh lịch sử. Ý tưởng tranh được bắt nguồn trong thời điểm giãn cách xã hội COVID, khi mà tất cả các kênh thông tin đều đưa tin về số ca mắc, cách ly, số người tử vong trên toàn thế giới, hiện tại vào thời điểm đó có một màu rất xám và tăm tối. Xuân Lam tìm thấy một cảm giác bình yên khi tạm thời rời bỏ khỏi hiện thực, trở về quá khứ bằng cách ngắm nhìn những bức ảnh chụp cảnh sinh hoạt đời thường tại Việt Nam trong thế kỷ 19-20. Cảm giác thoát ly đạt đến đỉnh điểm khi tác giả quyết định vẽ những bức ảnh đen trắng có niên đại hàng trăm năm trước bằng những gam màu rực rỡ, những dải chuyển sắc chỉ xuất hiện trong màn hình máy tính hay điện thoại như một cách để kết nối quá khứ với hiện tại. Tuy nhiên anh sớm có một cảm bất an khi làm điều này, vì những bức hình này được chụp bởi nhiếp anh gia người Pháp, với mục đích để gửi gắm về mẫu quốc nhằm mục đích giới thiệu một hình ảnh thiển cận về miền viễn Đông, biện minh cho chế độ thuộc địa. Do đó, những bức ảnh tư liệu, dù mang ý nghĩa lịch sử và có thể rất đẹp và yên bình khi nhìn vào thế kỷ 21 lại chứa thật nhiều lịch sử đen tối như thế. Do đó, tác giả đã đan cài những hình ảnh về cuộc sống thường nhật hiện tại vào những bức tranh này, như một cách để phản kháng lại sự lãng mạn hóa với mong muốn rằng những bức tranh này sẽ thách thức và khiến người xem phải chiêm nghiệm lại về cách chúng ta nhìn lại quá khứ.
Xuân Lam cũng là một nghệ sĩ có quan điểm rất rõ ràng về dòng chảy mỹ thuật Việt Nam, anh cho rằng Việt Nam có lịch sử mỹ thuật truyền thống giàu có, nhưng cũng có rất nhiều đứt gãy (ví dụ rất nhiều tư liệu, sách vở trong lịch sử bị Trung Quốc đốt), hay chiến tranh chống Pháp và Mỹ sau này cũng ảnh hưởng rất nhiều tới nghệ thuật. Ngày nay trong thời kì hội nhập toàn cầu thì lại càng có nhiều những thử thách và tiêu chuẩn mới cho nghệ sĩ. Xuân Lam cho rằng đó vừa là thách thức những cũng là cơ hội vì sự thiếu hút, không liền mạch đôi khi sẽ tạo ra những cảm hứng cho những sáng tạo thú vị. Là một trong số những nghệ sĩ trẻ chia sẻ, việc ngày càng phải trau dổi nhiều kĩ năng hơn, một nền tảng tốt về kỹ thuật là điều tối thiểu, tuy nhiên sự sáng tạo, tìm tòi, tư duy mới, sự nhạy bén với thời đại và đôi khi cần (một chút) tham vọng mới là yếu tố quyết định rằng bạn sẽ là một nghệ sĩ thành công được lịch sử nghệ thuật nhớ tới hay sẽ chìm vào quên lãng.
Là nghệ sĩ duy nhất thuộc thế hệ Y (Millennials), Quốc Khánh cho thấy tinh thần thực nghiệm và khám phá không giới hạn, không ngừng nỗ lực cho sự đổi mới và tự do biểu đạt xuyên qua các thế hệ. Tác phẩm điêu khắc từ chất liệu gỗ từ các nhánh thân cây khô kết hợp cùng gốm, được sắp đặt ở chính giữa trung tâm quảng trường. “Những thứ vụn vặt xuất hiện một cách bất ngờ. Nó bắt tôi phải để tâm đến nó dù tôi đã cố nhủ rằng chẳng có nghĩa lí gì với cuộc sống của tôi cả. Nó lái tâm trí tôi đến những không gian hư ảo và rồi đánh đố tôi định nghĩa nó tồn tại để làm gì. Và rồi cuối cùng nó chi phối tôi bắt tôi phải đi định hình và định nghĩa nó thật là mất thời gian.”

Đặc biệt trong triển lãm lần này, VCCA mang tới cho khán giả cả thể loại video art. Jack Greeley Ward là nghệ sĩ thực hiện với tác phẩm “XANH LAM”. Tác phẩm được coi là sự thể hiện tâm trí của một người lướt qua những suy nghĩ chồng chất hàng ngày, được lấy cảm hứng từ lý thuyết lịch sử gắn liền với từng màu cơ bản. Sức sống của cả bộ sưu tập xuyên suốt series tranh thành những chuyển động hoạt hình, được sản xuất trong hơn ba năm trong studio của tác giả.

Điểm qua một vài tác phẩm nổi bật, có thể thấy thông qua triển lãm “Cẩm nang sử dụng: Cuộc đời” (“Life: A User’s Manual”), VCCA đang tiếp tục phát huy sứ mệnh đồng hành, nuôi dưỡng các tài năng nghệ thuật trẻ, tạo cơ hội cho các nghệ sĩ triển vọng từ nhiều vùng miền trên cả nước trưng bày, giới thiệu tác phẩm cũng như tiếp nhận phản hồi, đánh giá từ giới chuyên môn và công chúng.
Hoàng Hà An