KỶ NIỆM 130 NĂM SINH HỌA SĨ NAM SƠN (1890-1973): ĐẶT LẠI VẤN ĐỀ VAI TRÒ CỦA HỌA SĨ NAM SƠN TRONG VIỆC THÀNH LẬP TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT ĐÔNG DƯƠNG

 

Nhân kỷ niệm 130 năm ngày sinh của họa sĩ Nam Sơn, cũng nhân dịp cô Thụy Khuê, trước đây phụ trách phê bình văn học cho đài RFI tại Pháp, trong quyển “Lê Thị Lựu, ấn tượng hoàng hôn” (Nxb Tổng Hợp và Bảo Tàng T.p Hồ Chí Minh, 11/2018), đã dành ra mấy trang để nhận định về vai trò của họa sĩ Nam Sơn trong việc thành lập trường Mỹ Thuật Đông Dương (trang 109-113), chúng tôi xin đặt lại vấn đề về vai trò của họa sĩ Nguyễn Nam Sơn trong việc thành lập trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương.

Cô Thụy Khuê tỏ ý nghi ngờ tính xác thực của câu “…ông Nam Sơn, là một trong hai người sáng lập trường Mỹ thuật Đông Dương…” (M. Nam Son, qui est un des deux fondateurs de l’École…) ghi trong sách “Những trường Mỹ thuật Đông Dương” (Les Écoles d’art de l’Indochine), do Nha Học Chính Toàn quyền Đông Dương xuất bản năm 1937, nhân dịp Triển lãm Quốc tế Mỹ thuật và Kỹ thuật Paris, trang 16.

Từ phải sang trái: Victor Tardieu, Nam Sơn, Lê Thị Lựu. Ảnh chụp tại trường Mỹ thuật Đông Dương, khoảng 1927, tư liệu Ngô Kim-Khôi

Ba lần trong bài viết, trang 111, 112, 113, cô Thụy Khuê cho rằng tác giả những quyển sách do Nha Học Chính xuất bản 1931 và 1937 : không do ông Toàn quyền nào viết như người ta tưởng, mà tác giả không biết là ai.

“Những trường Mỹ thuật Đông Dương” (Les Écoles d’art de l’Indochine)

Nếu cô biết tính cẩn trọng trong phong cách làm việc của Nha Học Chính, thí dụ ngay cả việc trường Mỹ thuật kiến nghị xin Nha Học chính mấy đồng mua hai con gà tây dindon về để cho Georges Khánh và các sinh viên khác làm tượng, và khi thực hành xong bài học đã không trả con dindon lại cho Nha Học chính, mà Tardieu làm thịt một con, còn một con đem tặng, đã tạo ra scandale rùm beng trên báo chí như thế nào, thì cô đã không tuyên bố hời hợt như thế.

Chắc chắn cô Thụy Khuê không biết, và chúng tôi xin nhấn mạnh với các nhà chuyên môn, là những sách viết về các trường Mỹ thuật tại Đông Dương do Toàn quyền Đông Dương phát hành, chính là tổng hợp những báo cáo (rapports) của Victor Tardieu viết hàng năm, chứ không phải người vô danh “không biết là ai” như cô đã lặp lại 3 lần.

“Những trường Mỹ thuật Đông Dương” (Les Écoles d’art de L’Indochine)

Lớp dự bị này không chính thức có mặt theo nguyên tắc, nhưng nó đã được quyết định ngay từ năm học đầu tiên, dành cho những thí sinh có khả năng nhưng không đủ điểm đậu…”

Cô Thụy Khuê có nói đến trường hợp Hoàng Xuân Hãn, dù đã tốt nghiệp trường Bách Khoa và trường Cầu Cống ở Pháp, vẫn không được bổ nhiệm chức Kỹ sư năm 1934 tại Đông Dương, chỉ vì ông là người bản xứ, và cô không quên nhắc nhở chúng ta: Ở thời điểm ấy, không dễ gì một sinh viên hội họa người bản xứ (indigène) lại có thể “góp ý” về việc mở trường Mỹ thuật ở thuộc địa, nói chi đến việc sáng lập (trang 113).

Cô Thụy Khuê có hay không nên đặt câu hỏi, phải chăng chính vì ông Nam Sơn là indigène, nên trường hợp của ông không được nói đến vào năm 1931 trong sách “Ba trường Mỹ thuật Đông Dương : Hà Nội, Nam Vang, Biên Hoà” (Trois écoles d’Art de l’Indochine : Hanoi, Phnom Penh, Bien Hoa), mà chỉ có thể nói đến một cách nhỏ nhẹ và khéo léo trong “Những trường Mỹ thuật Đông Dương” (Les Écoles d’art de l’Indochine) vào năm 1937 ?

Báo cáo (rapports) của Victor Tardieu năm 1929, về lớp dự bị do Nam Sơn phụ trách. Chi tiết, đánh máy và thủ bút của Victor Tardieu. (Ngô Kim-Khôi, lưu trữ INHA, Paris)
Báo cáo (rapports) của Victor Tardieu năm 1932. Chi tiết, thủ bút của Victor Tardieu. (Ngô Kim-Khôi, lưu trữ INHA, Paris)

Cô cũng đừng quên, từ năm 1921 khi Victor Tardieu lần đầu tiên gặp Nguyễn Nam Sơn, đến năm 1924 nghị định thành lập trường Mỹ Thuật được đăng trên Công Báo (Journal Officiel), giữa Tardieu và Nam Sơn không biết đã bao lần gặp mặt, có thể hàng ngày, và trong muôn ngàn trao đổi, Nam Sơn hoàn toàn có thể “góp ý” với Tardieu về việc thành lập trường, vì nó không có tính chính thức (officiel).

Cô nên xem thêm bài viết của A-N. Beun (Tongas), với tựa đề “Cách tân mỹ thuật Việt Nam” (Rénovation de l’art vietnamien), đăng trên tạp chí Orient-Occident, số 05, tháng 11/1952, trang 74-88, trình bày rất rõ ràng vai trò của họa sĩ Nam Sơn trong việc thành lập trường Mỹ thuật Đông Dương.

Ngày 23/04/1992, Jean Tardieu, con trai Victor Tardieu, trong một bức thư gửi cho Nguyễn thị Nguyệt Minh, con gái của Nam Sơn, chúng ta đọc được :

“Biết bao nhiêu kỷ niệm trỗi dậy một cách bàng hoàng trong tâm tưởng khi ký ức của chúng ta hiện ra hình ảnh cha của bà và cha của tôi, đồng hợp tác với nhau, trong thời gian mà hội họa và văn hóa (việt nam) là mối bận tâm trường kỳ dai dẳng của họ, và cũng là niềm vui của hai gia đình…” .

(Que de souvenirs bouleversants se lèvent dans notre pensée quand notre mémoire nous montre l’image de votre père et celle de mon père, associés, au temps où la peinture et la culture étaient leur constante préoccupation et pour la joie de leurs familles…)

Bức thư này, cũng như câu viết trong sách do Nha Học Chính xuất bản, về vai trò đồng sáng lập trường Mỹ thuật Đông Dương của Nguyễn Nam Sơn, không có tính cách chính thức. Chỉ là nhắc nhở, chỉ là kỷ niệm.

Thư của Jean Tardieu viết cho Nguyệt-Minh

Nhưng đó là sự thật !

Làm sao nó có thể có tính chính thức cho được, vì một khi Nguyễn Nam Sơn chỉ là indigène, ngay cả một học giả như Hoàng Xuân Hãn còn bị chối từ !?

Trường hợp Hoàng Xuân Hãn và Nguyễn Nam Sơn, hoàn toàn giống như nhau !!!

Những sự kiện lịch sử, dù muốn hay không, vẫn là những sự kiện không thể chối cãi. Là con dân đất Việt, chúng ta nên tự hào đã có một người Việt góp công lao vào việc xây dựng và phát triển văn hóa nước nhà. Nên nhớ rằng dưới chế độ thực dân Pháp, việc đóng góp quan trọng của người An-Nam trong công cuộc xây dựng nền văn hóa mới không phải là điều dễ dàng được công nhận một cách chính thức. Họa sĩ Lương Xuân Nhị đã từng viết thư cho chúng tôi “…ta hiểu rằng dưới chế độ thuộc địa của thực dân, người Việt Nam chúng ta chẳng có quyền hành gì !” (Thư Lương Xuân Nhị viết ngày 23/11/1999).

Cô Thụy Khuê căn cứ vào câu nói của họa sĩ Lê Phổ, 86 tuổi, xa quê 56 năm đằng đẵng với ký ức quê nhà hơn nửa thế kỷ chập chùng thấp thoáng, trong buổi phỏng vấn ngày 03/3/1993, “cùng lớp tôi (Lê Phổ) hồi đó có Nam Sơn”, để phủ nhận vai trò của Nam Sơn đã được công nhận bằng báo cáo của Victor Tardieu, ấn hành bởi Nha Học chính Toàn quyền Đông Dương !!!

Có nên hay không khi chúng ta chỉ qua một người, một câu nói, và chỉ nói một lần, để mong thay đổi “danh vị”, “danh phận” của một con người, đặc biệt là một con người của văn hóa và lịch sử như Nam Sơn ???

Cô Thuỵ Khuê chụp hình kỷ niệm cùng với tác giả, tại Bảo tàng Tp. Hồ Chí Minh, 23/11/2018

Nhà phê bình văn học viết về lịch sử hội họa cũng không có gì đáng ngạc nhiên, nhưng vấn đề là viết như thế nào ? Và với kiến thức nào ?

“Nếu không có câu viết : Nam Sơn một trong hai người sáng lập ra Trường (Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương), thì Nam Sơn vẫn ở vị trí ấy trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam bởi nhiều lý do khác nhau.

Trường mỹ thuật Đông Dương, cho dù là ngôi trường “công lập”, “chính thức”, nhưng vẫn duy trì truyền thống giáo dục “xưởng họa”, đã có từ lâu đời ở châu Âu, lấy vẽ làm nhu cầu, bất phân thành phần. Lấy lý do vì Nam Sơn có thể tham dự các giờ học cùng với Lê Phổ, Mai Thứ, Lê Văn Đệ (các sinh viên khóa I)…, hoặc sử dụng cùng xưởng họa với các sinh viên ấy, mà gây hoài nghi về vai trò “người sáng lập” của Nam Sơn là khá hồ đồ và có tác hại về mặt lịch sử, đòi hỏi phải có sự tranh luận rộng rãi của của báo chí và công luận”. (Quang Việt, phê bình mỹ thuật, thư 26/12/2018).

Nguyễn Trường Tộ trong Tế cấp bát điều, Tám điều cứu vớt), viết năm 1867,(bản dịch của Trần Lê Hữu trong “Những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ cuối thế kỉ XIX”, Đặng Huy Vận & Chương Thâu, nxb Giáo dục 1961), đã nhấn mạnh :

[…] Nước ta trên cũng có trời che, dưới cũng có đất chở […]. Nước ta cũng có tổ tiên mà sự tích còn lưu truyền lại […], cũng có việc đáng nêu lên, sao không truyền tụng những gương tốt đó cho người ta phấn khởi bắt chước […] ?

Tiền Giang, Tiểu Tuyết, 22/12/2019

Ngô Kim Khôi 

 

 

Tin cùng chuyên mục

Đưa làng nghề hội nhập thế giới

Hà Nội có 1.350 làng nghề, làng có nghề, hội tụ 47 nghề trong tổng số 52 nghề truyền thống cả nước. Việc làng nghề gốm sứ Bát Tràng và dệt lụa Vạn Phúc được công nhận là thành viên của...

Nhiệt huyết đổi mới thơ ca

Ngẫu nhiên nối tiếp không khí Ngày thơ Việt Nam lần thứ 23 – 2025, trường ca “Lò mổ” của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều vừa ra mắt, như một sự cổ vũ cho tinh thần đổi mới, sáng tạo nghệ...

Ngô Xuân Bính – Ra đi để trở về cống hiến

Mấy năm gần đây, giới mĩ thuật và công chúng cả nước liên tiếp bị lôi cuốn bởi những cơn lốc triển lãm mỹ thuật hoành tráng, đầy ấn tượng của nhà khoa học, họa sĩ, nhà điêu khắc, nhà...

Văn Miếu rộn ràng trong Hội chữ Xuân

Văn Miếu rộn ràng trong Hội chữ Xuân Không gian của Văn Miếu-Quốc Tử Giám (quận Đống Đa, Hà Nội) rực rỡ sắc xuân với những mực tàu, giấy đỏ khi Hội chữ Xuân được tổ...

Khai mạc triển lãm ảnh 95 năm tự hào Đảng ta

Ngày 24/1, Ban Tổ chức Kỷ niệm các ngày lễ lớn Thành phố Hồ Chí Minh khai mạc triển lãm ảnh “95 năm – Tự hào Đảng ta” tại Công viên Lam Sơn (quận 1). Đây là hoạt động chào mừng kỷ...

Có thể bạn quan tâm

Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức triển lãm kỷ niệm 70 chiến thắng Điện Biên Phủ

Triển lãm kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024) do Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức tại Nhà triển lãm 29 Hàng Bài, Hoàn Kiếm,...

Bình yên trong màu sắc thiên nhiên

Triển lãm cá nhân của họa sĩ Hùng Rô (tên thật Nguyễn Mạnh Hùng) chủ đề “Thiên nhiên – Câu chuyện tình yêu”, diễn ra từ nay đến ngày 1-10, tại J Art Space (30 đường số 10, phường Thảo...

Hội Mỹ thuật TP. HCM tổ chức triển lãm ‘Sáng tác mới’

Cuộc triển lãm được Hội Mỹ thuật TP HCM tổ chức từ ngày 25/8 đến 2/9, giới thiệu tác phẩm của 37 tác giả đã đoạt giải thưởng trong triển lãm báo cáo thành quả sáng tác mới năm 2024. Triển...

Bìa Tạp chí Mỹ thuật số 295 & 296 tháng 7-8/2017

...

TRÒ CHUYỆN CÙNG HỌA SĨ MỘNG BÍCH: NGƯỜI PHỤ NỮ VẼ LỤA ĐI GIỮA HAI THẾ KỶ

Đúng hẹn, tôi cùng Hoàng Anh-Tổng Biên tập Tạp chí Mỹ thuật, đến thôn Na, xã Hiên Vân (Tiên Du, Bắc Ninh) vào 8 giờ sáng ngày 29/12/2020. Nắng đẹp, gió thổi mát rượi, chưa có dấu hiệu gì của...

Nhóm nghệ sĩ “Kết nối” ba miền cùng nhau tổ chức triển lãm lần thứ 8

Triển lãm Kết Nối lần thứ 8 năm 2024 của nhóm nghệ sĩ Kết nối đã được khai mạc chiều ngày 15/7/2024 tại Nhà Triển lãm 16 Ngô Quyền, Hà Nội. Nhóm nghệ sĩ Kết nối bao gồm 6 nghệ sĩ Trần Anh...