45 NĂM MỘT TỜ GIẤY, MỘT THỜI, MỘT KỶ NIỆM

 

Bố tôi, họa sĩ Quang Phòng, là một người có sở thích lưu trữ và sưu tập. Có những tài liệu ông gìn giữ từ thời trai trẻ, cho dù đã trải qua bao xáo động cuộc đời, đến giờ vẫn không hề mất. Nhưng lạ thay, ông hoàn toàn không phải là một người tỉ mỉ, ngăn nắp. “Nó chỉ ở đâu đấy thôi” – bố tôi thường hay nói như vậy khi có ai nhờ ông tìm giúp một cái gì đấy. Và ông nói cũng chỉ để nói, bởi chỉ khi nào ông tình cờ tìm thấy thì ông mới chịu đáp ứng cho những người nhờ ông.

Tờ giấy giới thiệu này (ồ, đã 45 năm rồi!) là do tôi nhặt được trong một cuốn sách của bố tôi (tất nhiên, cũng là do tình cờ). Và tôi cũng không biết từ bao giờ nó đã được bố tôi kẹp trong cuốn sách ấy. Điều chắc chắn là ông không nỡ bỏ nó đi, mặc dầu với nó chắc ông cũng không hề lưu luyến.

Chỉ sau khi bố tôi mất ít lâu (ông mất đầu năm 2013), tôi mới “chính thức” coi tờ giấy giới thiệu kể trên là một tư liệu cần lưu trữ.

Tờ giấy giới thiệu có khổ 19,5x13cm, đã vàng úa, một màu vàng vừa do thời gian, vừa điển hình cho các loại giấy vàng vàng ngày xưa của thời bao cấp. Qua nội dung của tờ giấy, ta có thể thu được nhiều thông tin thú vị như sau:

  1. Mẫu giấy giới thiệu này đã được in từ những năm 60 của thế kỷ trước. Vậy mà đến tận năm 1973 vẫn còn có để tiếp tục sử dụng. Chứng tỏ ngày ấy người ta sử dụng giấy rất có tiên lượng kế hoạch và tiết kiệm, chứ không phung phí như ngày nay.
  2. Giấy giới thiệu do “Đảng Lao động Việt Nam – Ban chấp hành Đảng bộ Hà-Nội” cấp, có ghi “Số 33 GT/ĐB”, gửi “Các cấp ủy Đảng, các ngành trong thành phố”, giới thiệu “Đồng chí Quang Phòng, là họa sĩ, có công tác đi thâm nhập thực tế ở cơ sở để sáng tác về Hà-nội chiến thắng những ngày cuối 12/1972”. Chứng tỏ các hoạt động văn hóa nghệ thuật khi ấy đều được coi là những hoạt động mang tính chính trị trực tiếp, và trực tiếp do Đảng phát động, chỉ đạo và trực tiếp tham gia điều hành theo “nguyên tắc tập trung” đang được siết chặt trong tình trạng chiến tranh.
  3. Ngày cấp: 15 tháng 1 năm 1973, tức là chỉ sau khi “Trận Điện Biên Phủ trên không” kết thúc đúng nửa tháng và trước ngày ký Hiệp định Paris đúng 12 ngày. Hạn cấp cũng chỉ trong đúng một tháng, có giá trị đến ngày 15 tháng 2 năm 1973. Chứng tỏ các hoạt động văn hóa nghệ thuật khi ấy rất khẩn trương, bám sát thực tế, theo đúng phương châm “cần phục vụ ngay”, và đã được thực hiện đúng theo nguyên tắc “bảo mật, phòng gian” thời chiến.

Kết quả: Vậy họa sĩ Quang Phòng đã làm được gì qua những ngày “đi thâm nhập thực tế” ấy?

Quả thực, bố tôi đã có một số ghi chép tại những hiện trường nơi có máy bay B52 Mỹ bị bắn rơi, mà bức nghiên cứu tại hồ làng Ngọc Hà giới thiệu ở đây chính là một trong những ghi chép ấy.

QUANG PHÒNG (1924 – 2013) Xác B52 trên hồ Ngọc Hà. 1973 Chì than, thuốc nước và bột trắng titane. 29,5×29,5cm

Sau, theo đặt hàng của Nhà nước, bố tôi có chuyển bản ghi chép này thành tranh sơn dầu để trưng bày tại phòng khách của Sân bay Gia Lâm, Hà Nội.

Năm 1973 cũng là năm nước ta bắt đầu có quan hệ ngoại giao rộng rãi với nhiều nước “ngoài phe XHCN”, hay nói chính xác hơn, là với các nước tư bản chủ nghĩa. Hàng không quốc tế hẳn đã trở nên rất quan trọng, các sân bay quốc tế chính là nơi đầu tiên, cửa ngõ, để các bạn bè đến với chúng ta. Tôi chợt nghĩ: Việc trưng bày một bức tranh vẽ “xác máy bay”, cho dù là xác máy bay của đế quốc Mỹ xâm lược, ở ngay một sân bay quốc tế như vậy, có thể được xem như một ý tưởng rất “kỳ” và “lạ” của một thời, hay không?!

Bức tranh ấy bây giờ ở đâu, tôi cũng không được biết nữa.

Quang Việt

(*) Bài viết đã được đăng trên Tạp chí Mỹ thuật số 305 – 306 tháng 5-6 năm 2018

Tin cùng chuyên mục

Ba lần gọi họa sĩ Trần Hữu Chất

Năm 2007, khi viết cuốn “Từ điển họa sĩ Việt Nam”, tôi có mở một từ mục viết về họa sĩ Trần Hữu Chất. Đó cũng là một trong 171 từ mục tôi viết về 171 họa sĩ Việt Nam. Cuốn sách đã...

Những ký ức tháng năm

Khi tôi ra đời, ba tôi đã năm mươi tuổi. Ông vui mừng biết bao, sau bao năm ông mới có đứa con gái đầu lòng của chính mình. Ông coi tôi là viên ngọc quí và đặt tên con là Ngọc Huyền (Lấy cảm...

Một hay nhiều sự thật

Đây là câu chuyện không có gì mới, đã diễn ra ở khắp nơi từ khi có thị trường nghệ thuật. Mà thị trường nghệ thuật (hay đồ cổ nói chung) thực chất cũng có ở Việt Nam đến hai ngàn năm...

Thị trường và thẩm định

Cách đây độ mươi năm, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã có phòng giám định các tác phẩm nghệ thuật. Khai trương được hơn năm thì đóng cửa vì không có “đầu vào”. Tức là không có khách...

Sưu tập tranh kháng chiến nhân xem bộ sưu tập của Nguyễn Phi Hùng

Người chơi tranh, sưu tập tranh ở nước ta xưa nay thường có một trình tự sưu tập, cho dù chỉ là một trình tự mang tính tương đối, nhưng ít khi bị đảo ngược-như sau: Đầu tiên: Tranh hoa, tranh...

Có thể bạn quan tâm

Bộ sưu tập tranh – Collection Tạp chí Mỹ thuật tháng 7-8 năm 2019

             ...

CỬA THOÁT HIỂM

  Trong lần khai mạc cuộc triển lãm tranh minh họa sách báo và tranh cỡ nhỏ của Bùi Xuân Phái, ông Kim Sang Ug – Giám đốc Trung tâm Văn hóa Hàn Quốc tại Hà Nội đã trò chuyện với tôi qua cô...

GỐM THÀNH LỄ

  Năm 1958, ông Nguyễn Thành Lễ mở thêm xưởng gốm Thành Lễ ngoài xưởng sơn mài. Ông cho mời nhóm thợ của Hợp tác xã (HTX) Mỹ nghệ Biên Hòa sang làm cố vấn, làm đầu đàn cho xưởng gốm...

SHIN SAIMDANG – NỮ DANH HỌA THỜI JOSEON

  Nói đến thời đại Joseon, Hàn Quốc (1392-1910) là nói đến thời kỳ hưng thịnh của Nho giáo. Thời kỳ này ảnh hưởng tư tưởng đạo Khổng sâu đậm nên bên cạnh những thành tựu vẻ vang,...

VICTOR TARDIEU – MỘT GÓC PHỐ Ở HÀ NỘI

  Năm 1920, Victor Tardieu nhận Giải thưởng Đông Dương, và theo thông lệ, ông nhận kèm theo một suất tiền lữ hành để có thể sang ở sáu tháng tại Viễn Đông. Chuyến đi tưởng sáu tháng ấy hóa...