BỨC TRANH CỦA TÔ NGỌC VÂN VÀ CUỘC TRAO TRẢ MỸ MÃN

 

Chuyện các họa sĩ chơi, sưu tập, lưu giữ tranh của nhau vốn là chuyện bình thường. Tôi không biết do đâu và từ bao giờ ông Trần Văn Cẩn lại có bức tranh ấy (xem minh họa).

Bức  tranh vẽ một “ông lão du kích” đứng cầm súng, bằng chì than, thuốc nước, đát 1949, có thể vào thời gian Tô Ngọc Vân đang hoạt động ở Trung đoàn Thủ đô (em nuôi của Hội Văn nghệ Việt Nam), nơi có Chính Hữu tác giả của bài thơ “Đồng chí”.

… Ngày tôi thấy bức tranh lần đầu tiên cũng là ngày tôi đến nhà ông Trần Văn Cẩn để mượn bức tranh cho cuộc triển lãm “Các họa sĩ Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương” tổ chức tại Gallery 61 Tràng Tiền, khoảng 1990-1991.

Như đã hẹn trước, khi tôi đến thì cô Hồng (Trần Thị Hồng) đã cuộn bức tranh và đặt ở trên mặt bàn. Cô trải tranh ra, bảo: “Đây nhé, nhớ giữ cẩn thận.” Ông Cẩn đang mệt, râu tóc trắng xóa, ngồi nhìn “gườm gườm”, không nói, chỉ gật gù. Hình như ông muốn có một lời giải thích về nguồn gốc của bức tranh, nhưng không còn sức.

Triển lãm xong, tôi vẫn còn giữ bức tranh khá lâu, cho đến khi cô Hồng… đòi! Rất may là tôi đã kịp nhờ anh Đào Việt chụp lại để làm tư liệu.

* * *

Theo lời kể của bố tôi, khi Tô Ngọc Vân vẽ bức tranh ấy, bố tôi có đi cùng ông Vân (bố tôi cũng đã từng phục vụ trong quân đội từ cuối 1947 đến cuối 1950). Nếu bố tôi nhớ không nhầm thì bức tranh có hai bản, một bản (mà sau không biết thế nào ông Trần Văn Cẩn lại giữ), một bản do Tô Ngọc Vân đã chép lại, “cũng qua qua thôi”, để đổi cho ông cụ “người mẫu” lấy một con gà to. “Ông Vân mê món gà rán tỏi lắm – bố tôi nói – nhưng mọi người chung quanh cũng được hưởng theo”.

Bố tôi còn bảo: Ông Cẩn giữ bức tranh của ông Vân là “phạm luật”, sao lâu rồi không đem trả lại cho nhà người ta (nhà ông Vân)?

TÔ NGỌC VÂN (1906-1954) – Ông lão du kích. 1949 Thuốc nước. Sưu tập của gia đình tác giả

* * *

Bẵng đi gần 10 năm, thỉnh thoảng gặp cô Hồng, tôi vẫn nhắc bức tranh của Tô Ngọc Vân. Và lần nào cũng như lần nào, cô đều trả lời bằng đúng một câu: “Mày hết chuyện rồi à?”

Một lần, gặp bà Nguyễn Thị Hoàn, vợ ông Vân, khi ấy đã gần 90 tuổi, tôi có hỏi bà về bức tranh, bà bảo: “Nghe nói như thế, nhưng liệu có xin lại được không?” Tôi hỏi lại “Thế bà có muốn xin lại không?” Bà Hoàn cười: “Bà đố anh đấy!”

* * *

Năm 2001, Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức kỷ niệm 95 năm ngày sinh của Tô Ngọc Vân. Trước ngày lễ ít hôm, tôi lại đến nhà ông Trần Văn Cẩn (ông Cẩn đã mất năm 1994). Tôi nói ngay với cô Hồng, rằng nhân dịp này, cô nên trao lại bức tranh của Tô Ngọc Vân cho gia đình ông Vân, khi bà Vân vẫn còn sống…

Không ngờ cô Hồng bị tác động thật. Cô ra chiều suy nghĩ, nhưng vẫn im lặng. Rồi cô chuyển sang nói chuyện khác.

Thái độ lừng khừng của cô làm tôi phát cáu, tôi gắt lên: “Trả cho người ta đi chứ giữ làm gì nữa. Có phải của mình đâu.”

Nghe vậy, cô Hồng sưng mặt, quay đi, miệng lẩm bẩm: “Thôi được. Mày đã nói thế thì tao trả, được chưa?”

Thừa cơ, tôi bồi thêm: “Không chỉ trả, mà còn…”

– Cái gì? Ơ hay cái thằng này! Cô Hồng ngạc nhiên.

– Cô còn phải tuyên bố trước mọi người là cháu đòi thì cô mới chịu trả. Tôi nói như ra điều kiện.

Cô Hồng cười “rống” lên, nói như mếu:

– Úi cha mẹ tôi ơi! Kể công hả? Tao sẽ có cách nói của tao. Nhưng hôm ấy mày phải đến đón tao đi thì tao mới đi.

Trước khi tôi ra về, cô còn nói vóng theo:

– Nhớ đến sớm để còn kịp đi ăn bún thang với tao!

* * *

Giờ G đã điểm. Sáng hôm ấy trời se lạnh, có sương mù. Tôi đến đón cô Hồng thì thấy bức tranh của Tô Ngọc Vân đã được cô lồng trong khung kính. Tôi ưng ý lắm.

Cô và tôi đi bộ sang phố Nguyễn Du ăn bún thang, ở quán vỉa hè “ngon lắm mày ạ”. Tiền ăn do cô “đài thọ”… Rồi tôi chở cô cùng bức tranh bằng xe máy.

Buổi lễ kỷ niệm 95 năm ngày sinh của Tô Ngọc Vân được tổ chức rất trọng thể tại 51 Trần Hưng Đạo, có cả Nguyễn Đình Thi, Huy Cận, cụ Vũ Khiêu và bà Hoàn vợ ông Vân, đến dự. Hội Mỹ thuật cũng đã chuẩn bị một cái giá vẽ để đặt bức tranh. Nghi thức “trao trả” được xếp vào giữa chương trình.

Đúng như “thỏa thuận”, khi trao bức tranh cho gia đình Tô Ngọc Vân, cô Trần Thị Hồng đã giới thiệu tôi là người – “đã gợi ý cho việc này!”

Cô Hồng vừa dứt lời, anh Lê Trọng Lân đập vào vai tôi, bảo khẽ: “Ai mà khiếp thế nhỉ, đến Trần Thị Hồng cũng phải thua!”

Với tôi, một sự kết thúc như vậy cũng là đủ (tôi còn được ăn của cô Hồng một bát bún thang), còn đối với “lẽ tự nhiên” thì phải nói là quá mỹ mãn!

Kể từ hôm ấy, tôi không bao giờ được gặp lại bà Nguyễn Thị Hoàn vợ ông Vân nữa. Bà đã mất sau đó mấy năm.

Thỉnh thoảng gặp anh Tô Ngọc Thành, tôi có hỏi thăm về bức tranh “Ông lão du kích” của Tô Ngọc Vân. Theo anh Thành nói: “Giờ ông lão du kích đang ở nhà ông anh cả tôi, ông Tô Ngọc Thanh”.

QUANG VIỆT

 

 

Tin cùng chuyên mục

Họa sĩ trẻ ba miền hội ngộ trong triển lãm “Thực 2 – Thanh xuân”

Đây là một sự kiện nghệ thuật đặc biệt, quy tụ 10 họa sĩ ba miền đất nước, mang đến cho công chúng một không gian nghệ thuật đầy ấn tượng và giàu cảm xúc, đặc biệt là giới trẻ yêu...

Triển lãm gốm “Dáng xuân 2025 – Bắc Nam hội tụ”

Nơi tinh hoa gốm Việt hội tụ – Nơi đam mê thăng...

Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tiếp nhận tác phẩm “Chân dung họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung” của gia đình nhà điêu khắc Trần Tuy trao tặng

Sáng ngày 13 tháng 2 năm 2025, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã diễn ra buổi lễ tiếp nhận tác phẩm “Chân dung họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung” do gia đình nhà điêu khắc Trần Tuy trao tặng. Đây là...

Dẫn lối nghệ thuật qua tọa độ xanh

Trên con đường tìm tọa độ xanh cho nghệ thuật, hay một không gian nơi chốn phù hợp cho nghệ thuật, có những hành trình đặc biệt. Hành trình của nghệ nhân Nguyễn Văn Khang là sự chuyển đổi từ...

Chiêm ngưỡng linh vật năm Tỵ trong mỹ thuật

Mỗi dịp đón Tết cổ truyền dân tộc, các triển lãm mỹ thuật với chủ đề con giáp của năm luôn thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng cũng như cộng đồng nghệ sĩ. Tại Hà Nội, các...

Có thể bạn quan tâm

Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức triển lãm kỷ niệm 70 chiến thắng Điện Biên Phủ

Triển lãm kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024) do Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức tại Nhà triển lãm 29 Hàng Bài, Hoàn Kiếm,...

TIN MỸ THUẬT VIỆT NAM THÁNG 9-10 NĂM 2021

  TRIỂN LÃM “DẤU ẤN 2021” CỦA CÂU LẠC BỘ HỌA SĨ CAO TUỔI Từ ngày 13/10/2021 đến ngày 22/10/2021 tại Nhà Triển lãm Mỹ thuật 16 Ngô Quyền, Hà Nội, diễn ra triển lãm “Dấu ấn 2021”...

NHỮNG TRIỂN LÃM LỚN VÀ HẤP DẪN NHẤT THẾ GIỚI NĂM 2021

  Trong bối cảnh đại dịch bùng phát thì năm 2020 được đánh giá là một năm “thảm họa” đối với các chương trình nghệ thuật, triển lãm trên toàn thế giới. Sang năm 2021, khi thế giới đã...

Tạp chí Mỹ thuật số 337&338 (1-2/2021)

...

Thông báo về triển lãm mỹ thuật khu vực IV Bắc miền Trung lần thứ 26 năm 2021

   ...

Dòng chảy âm thầm, sâu lắng trong tranh Nguyễn Ngọc Thọ

Cố họa sĩ Ngọc Thọ (1925-2016) thuộc thế hệ thứ ba của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam, sau “Đông Dương” và “Kháng chiến”. Tên tuổi ông gắn với hội họa sơn mài, sơn dầu, mang bản...